Indrukwekkend

Van wie ze waren is een boek dat gaat over een organisatie in Duitsland die alle documentatie die is overgebleven uit de kampen heeft verzameld. Het ITS (International Tracing Service) helpt nabestaanden van mensen die in Duitse concentratiekampen hebben gezeten sporen van levens terug te vinden.

Irène is Francaise, maar woont in Duitsland met haar zoon en is gescheiden van haar Duitse man. Ze werkt al vele jaren bij het ITS. Het instituut slaat een nieuwe koers in, na jarenlang onder een beleid van geheimhouding te hebben gewerkt. Aan Irène nu de taak om opgeslagen voorwerpen terug te brengen bij familie en nabestaanden.

Het klinkt als een ‘gezellig’ verhaal vol speurwerk, maar de werkelijkheid is veel heftiger. Door het speuren naar het verleden en de kampen, komt er onvermijdelijk veel leed naar boven. Sporen leiden naar Treblinka, Auswitsch en Ravensbrück en de gruwelen die daar plaatsvonden, de schrijfster laat niets onbenoemd. Irène weet sporen te vinden van een klein poirot lappenpopje en gaat op zoek naar nabestaanden van een Poolse vrouw van wie een medaillon werd afgepakt in Ravensbruck. Het is indrukwekkend en indringend.

Niet alles leest even makkelijk. De schrijfster maakt veelvuldig gebruik van de vertellende manier in derde persoon: Ze deed dit, ze voelde dat en ze dacht zo. Dat levert een hele afstandelijke manier van schrijven op. Daarnaast zijn er hoofdstukken waarin Irène met mensen praat en die hoofdstukken met dialoog lezen wel prettig. Ook komen er tijdens het speurwerk brieven en kaarten tevoorschijn. Alles bij elkaar is het complex, maar knap geconstrueerd.

Elke hoofdstuk krijgt de naam van een persoon die in dat hoofdstuk een rol speelt. Er komen veel namen voorbij in het boek, wat soms duizelt. Door het onderzoek van Irène krijgt ze te maken met Poolse mensen, Griekse, Israëlische en Amerikaanse. De verschrikkingen van de kampen komen weer tot leven, in het personage van de Poolse Wita, die in opstand kwam en de ‘proefkonijnen’ beschermde, en in die van de Joodse timmerman die Treblinka overleefde, daar onmenselijke dingen meemaakt en die daar in zijn hoofd eigenlijk nooit echt weg is gekomen.

Het boek is een les geschiedenis. Nohant neemt je al lezer mee naar Polen en naar de kampen. Het is de geschiedenis van Polen die indruk maakt. Dat land heeft zoveel meegemaakt, na de overheerding door de Nazi’s, kregen ze de Russen. Verontrustend is ook om te zien dat antisemitisme nog altijd aanwezig is.

Om alle ellende te compenseren, is het einde van het boek geromantiseerd. De zoektochten van Irène komen tot bijzondere eindes en voor haarzelf loopt het ook goed af.

Van wie ze waren is een document van een onbeschrijfelijke waargebeurde geschiedenis.