Fascinerende en experimentele literaire mindfuck

Bij de naam Jesse Ball (1978) zal in Nederland waarschijnlijk nog niet bij iedereen een belletje gaan rinkelen, maar de Amerikaan is in de Verenigde Staten al redelijk bekend. Sinds het zwijgen begon is zijn vierde roman en onlangs verschenen in Nederlandse vertaling. Ball, die afgelopen november te gast was op het Crossing Border festival, wordt door critici vergeleken met onder andere Kafka en Murakami, mede vanwege zijn surreële stijl. Naast romans schrijft hij ook poëzie en geeft hij les op de School of the Art Institute of Chicago.

Sinds het zwijgen begon draait om de Narito-verdwijningen aan het einde van de jaren zeventig. In vier maanden tijd verdwijnen er acht mensen uit hun huis in hetzelfde Japanse dorp. Allemaal hebben ze gemeen dat ze bejaard en alleenstaand zijn. De politie staat voor een raadsel totdat de 29-jarige Oda Sotatsu door middel van een schriftelijke bekentenis toegeeft dat hij achter de verdwiningen zit. Hij wordt opgepakt en wacht in de gevangenis op zijn executie. Ruim dertig jaar na dato besluit verteller Jesse Ball uit te zoeken wat er werkelijk is gebeurd. Door middel van interviews met familieleden, foto’s en commentaar ontvouwt het verhaal zich.

Fascinerend aan dit thriller-achtige aspect van het verhaal is dat we er eigenlijk meteen achterkomen dat Oda Sotatsu het niet heeft gedaan. Dit is ook wat Jesse Ball (de verteller) drijft om op onderzoek uit te gaan. Oda Sotatsu heeft de bekentenis namelijk ondertekend omdat hij ertoe gedwongen werd door een weddenschap. Vragen die hierna verder worden onderzocht zijn waarom Sotatsu dit heeft gedaan en waarom hij alsnog zweeg toen hij in de gevangenis op zijn executie wachtte.

Oda Sotatsu doet denken aan een moderne Bartleby, naar het korte verhaal van Moby Dick-schrijver Herman Melville. Beide onopvallend, mysterieus en wellicht een beetje vreemd. Met als verschil dat Bartleby in tegenstelling tot Sotatsu nog wel sprak, hoewel in zijn spreken (“I would prefer not to”) eigenlijk net zo passief als zijn Japanse tegenhanger. Dit gegeven, dat Sotatsu zwijgt, zorgt er wel voor dat er een bepaalde mythevorming rond hem ontstaat. Jesse Ball moet het doen met interviews met nog levende familieleden, agenten en kennissen, met oude tapes, foto’s en wat krantenberichten. Allemaal hebben ze hun eigen mening gevormd over Sotatsu, hun eigen herinneringen, en allemaal spreken ze elkaar tegen.

De grenzen tussen feit en fictie worden constant opgezocht in deze fascinerende roman. Zeker de manier waarop Sinds het zwijgen begon is opgebouwd is bewonderenswaardig te noemen: als je de Narito-verdwijningen googelt, dan vind je geen hits. Jesse Ball heeft een boek geschreven dat zich presenteert als waargebeurd, maar dat je meer een literaire fictionele mindfuck kunt noemen. Alles klopt namelijk in dit boek, de interviews, het commentaar van Ball en de ontknoping. Als lezer twijfel je of je wel echt fictie leest, zo echt voelt alles aan.

Jesse Ball heeft met Sinds het zwijgen begon een fascinerende en experimentele roman geschreven die je als lezer laat twijfelen aan datgene wat je eigenlijk al weet. Het is zoveel meer dan een experimentele roman met thriller-achtige aspecten. Ball laat met zijn boek zien dat de grens tussen feit en fictie, uiteraard, vaag is. Los daarvan brengt de roman en de interessante ontknoping zo veel meer vragen mee dan slechts de vraag of Sotatsu wel of niet schuldig is. Sinds het zwijgen begon is zo’n zeldzaam boek dat je laat zien waar literatuur allemaal toe in staat is en dat enorm goed uitvoert. Het enige wat hier nog aan toegevoegd kan worden is dat je als lezer dit boek, zonder enige twijfel, niet aan je voorbij mag laten gaan. Lezen dus.