Van underdog naar topdog

Het is 2014, precies honderd jaar geleden sinds de Eerste Wereldoorlog begon. Hoewel Nederland tijdens deze oorlog neutraal bleef, blijkt uit de hoeveelheid literatuur die erover verschijnt uit andere landen, dat deze oorlog nog een grote rol speelt in de collectieve herinnering. Recente voorbeelden hiervan zijn bijvoorbeeld Meester Mitraillette of Oorlog en Terpentijn. En deze zijn nog maar het topje van de ijsberg.

Tot ziens daarboven kunnen we aan dit rijtje toevoegen, een roman van de uit Frankrijk afkomstige Pierre Lemaitre (1951), die hiermee zowel de Prix Goncourt voor beste roman won alsook de Prix Tulipe 2014 voor het beste Franstalige boek. Het is dan ook niet verrassend dat in Nederland Tot ziens daarboven ook een opmars maakt. Dit is niet Lemaitre’s eerste roman, maar wel de eerste die een groot literair lezerspubliek heeft bereikt. Hiervoor publiceerde hij een aantal misdaadromans, waarvan Alex in 2013 ook bij Xander verscheen. Ook is Lemaitre scenarioschrijver. Voor diegene die deze auteur graag in het echt wil zien, op 1 oktober zal Margot Dijkgraaf met hem in gesprek gaan bij het Institut Francais in Amsterdam.

Lemaitre's laatste boek is echter geen misdaadroman, maar een omvangrijke historische roman waarbij de underdog tot topdog wordt verheven. De roman omstrijkt het einde van de Eerste Wereldoorlog en de eerste jaren erna. Édouard en Albert hebben de verschrikkingen van de loopgraven meegemaakt en zijn op het nippertje aan de dood ontsnapt. Nu de oorlog is afgelopen moeten ze de draad van het leven weer zien op te pakken. Dit is niet zo makkelijk, aangezien Édouards halve gezicht is weggeslagen door een granaatscherf en een prothese weigert en hierdoor eigenlijk niet (meer) kan deelnemen aan het publieke leven. Afkomstig uit een rijk milieu, wil Édouard niet dat zijn vader en zus weten dat hij nog in leven is. Albert zorgt ervoor dat zijn vriend een nieuwe identiteit krijgt en neemt de verdere zorg op zich, met alle gevolgen van dien. Omdat ze het zat zijn dat de gewone soldaat wordt uitgespuugd door de samenleving, bedenken ze een plan om aan geld te komen en zo een beter leven te krijgen.

Dit is kort gezegd het plot. Maar waar Tot ziens daarboven vooral over gaat is hoe de gewone veteraan na een traumatische oorlog aan zijn lot wordt overgelaten door de maatschappij. In principe zegevieren mensen uit de hogere rangen van het Franse leger in de roman van Lemaitre. Door verschillende personages te volgen (waaronder Édouards vader en zus), zien we als lezer precies hoe het kwaad rustig zijn eigen gang kan gaan, en hierbij corruptie hoogtij viert.

In een beeldende stijl zet Lemaitre minutieus zijn roman uiteen. Alles klopt en past in elkaar. En hoewel Tot ziens daarboven wordt neergezet als een roman die draait om het ingenieuze plan van Édouard en Albert (dit is tot op zekere hoogte ook zo), komt dit plan pas echt ter sprake als je al ruim over de helft van het boek bent. Wat Lemaitre vooral doet is inzoomen op de kleurrijke personages die allemaal iets te maken hebben met underdogs Édouard en Albert.

Met Tot ziens daarboven heeft Lemaitre een knappe roman geschreven die terecht de Prix Goncourt gewonnen heeft. Hij krijgt het voor elkaar om op een luchtige wijze talloze personages met elkaar te vervlechten, zonder dat het tekort doet aan de inhoud. Meerdere malen doet Tot ziens daarboven denken aan de klassieker Het rood en het zwart van Lemaitre’s literaire landgenoot Stendhal. Beide schrijvers hebben het talent om bijna zorgeloos en ook met een zekere humor en spot hun lezers in te lichten over de dilemma’s van hun personages en de historische gebeurtenissen die hieraan ten grondslag liggen. Gelukkig laat Lemaitre ook zien dat de underdog van de maatschappij, dit niet altijd hoeft te blijven. Tot ziens daarboven laat zien dat er ook uitwegen zijn.