Ritueel, traditie of discriminatie?

Eind oktober 2016 was in het Persmuseum in Amsterdam de tentoonstelling ‘Zwarte Piet in de media’ te zien. ‘De rol van Zwarte Piet door de jaren heen’ werd georganiseerd in samenwerking met Het Citaat (Bureau voor Historisch Onderzoek). Dit bureau is in handen van auteurs Jop Euwijk en Frank Rensen. Beide heren zagen in 1984 het licht en studeerden samen Maatschappijgeschiedenis aan de Erasmus Universiteit van Rotterdam. Saillant detail: tegenwoordig hebben ze dezelfde schoonfamilie.  

De identiteitscrisis van Zwarte Piet lijkt op de geschreven vorm van deze tentoonstelling; een essay of beschouwing waardoor de lezer zelf een mening kan vormen. De focus van de auteurs ligt niet bij de huidige discussie, hoewel deze zeker naar voren komt. Ze richten zich op de periode vóór 2011. Het antwoord op hoe Piets’ identiteitscrisis is ontstaan, wordt gevonden in de vraag: waar liggen de wortels van de Zwarte Piet discussie?  

Euwijk en Rensen nemen de lezer mee naar het ontstaan van het Sinterklaasfeest. Er blijkt geen consensus te bestaan over het ware Sinterklaas en Zwarte Piet verhaal. Bekend is dat de goedheiligman de beschermheilige was van zeelieden, en daarna ook van kooplui, dieven, prostituees, scholieren en kinderen. Al rond 1427 mochten arme kinderen een schoen zetten in de kerk zodat rijke burgers hier geld of snoepgoed in konden doen. Later ontstonden er optochten en Sinterklaasmarkten en verplaatste het feest zich van de openbare ruimte naar de huiskamer.  

Belangrijke wending ontstond in 1850 bij de publicatie van Jan Schenkman’s: ‘Sint Nicolaas en zijn knecht’. Sint kwam niet meer uit Myra maar uit Spanje, had een stoomboot en een knecht. Auteurs laten zien hoe de figuur Zwarte Piet door de tijd heen veranderd is. Van kinderschrik tot kindervriend. Daarbij wordt aangetoond dat zijn veranderende rol een constante is. Er was tijdelijk een Witte Opperpiet, zwarte schmink werd bruine schmink en de roe verdween. Onder leiding van Aart Staartjes ging Piet correct Nederlands praten en deed hij minder dom. Grappig feitje: In 1950 kwam Zwarte Piet met tulband, op een echte kameel, Tilburg binnen gereden. Piet is dus al vaker getransformeerd, waarom is het nu zo’n felle, emotionele discussie geworden? Daar geven auteurs een visie op.  

Zowel voor- als tegenstander krijgt een podium in dit verhaal. Auteurs deden grondig onderzoek en onderbouwen dit met originele oud Hollandse teksten, dito foto’s (zwart-wit uiteraard!) en een lijst met literatuur en internetpagina’s. Beide auteurs laten een stukje deugdzaamheid zien met hun woorden: ‘…dat we soms overvallen werden door nostalgie waardoor het lastig was om kritisch te kijken’. Aan het einde is het allemaal een stuk helderder geworden en kan de lezer zijn mening baseren op de grote hoeveelheid gedeelde informatie.

Bijzonder integer opgetekende nostalgie van het eerste uur.