Onwetendheid systematisch in kaart gebracht

‘De afgelopen twintig jaar is het deel van de wereldbevolking dat in extreme armoede leeft…
A: bijna verdubbeld
B: ongeveer gelijk gebleven
C: bijna gehalveerd’    

Achttien jaar intensieve samenwerking tussen Hans Rosling, zijn zoon Ola en schoondochter Anna resulteerde in Feitenkennis, 10 redenen waarom we een verkeerd beeld van de wereld hebben en waarom het beter gaat dan je denkt. Hans Rosling, arts, onderzoeker en docent Internationale Gezondheid overleed op 7 februari 2017 op 68-jarige leeftijd, voordat zijn boek uitkwam.    

In 2005 richtten Hans, Ola en Anna de ‘Gapminder Foundation’ op met als doel de ernstige onwetendheid te bestrijden met een op feiten gebaseerd beeld van de wereld. Drie mensen met elk hun eigen talenten, kennis en gezichtspunten. Het boek begint met dertien vragen aan de lezer. De antwoorden zijn verrassend. De afgelopen twintig jaar is het deel van de wereldbevolking dat in extreme armoede leeft bijna gehalveerd! En zo lezen we dat de meerderheid van de mensen woont in middeninkomenlanden. Niet in lage. Hoe komt het dan dat wij zo’n vertekend beeld hebben over de wereld?    

Ons wereldbeeld wordt niet simpelweg veroorzaakt door verouderde kennis. Zelfs mensen die beschikken over de meest recente informatie hebben het veelal niet bij het rechte eind. Als hoogleraar Internationale Gezondheid reisde Rosling naar Davos om de intellectuelen der aarde te vertellen dat ze minder van de mondiale trends wisten dan chimpansees. Eigenlijk best choquerend. Als iets beter gaat, hoor je dat meestal niet. Negatief nieuws bereikt ons sneller en wordt gefilterd door de massamedia, die dol zijn op uitzonderlijke, niet-representatieve gebeurtenissen en een hekel hebben aan normale zaken.    

Aan de hand van tien instincten (redenen) krijgen we wat meer inzicht in de wereld. Rosling schrijft beeldend en plaatst de dingen in een nieuw denkkader. Hij leert ons relativeren, geeft feiten en veelal onderbouwt hij deze. Soms is kort door de bocht zijn nodig om een standpunt te verduidelijken, zijn verhaal over vaccinaties is echter te ongenuanceerd en te eenzijdig belicht. Zo ook zijn theorie over chemicaliën: ‘Als je bereid bent te concluderen dat alle chemicaliën onveilig zijn op basis van een onveilige chemische stof, zou je dan ook bereid zijn om te concluderen dat alle chemicaliën veilig zijn op basis van een veilige chemische stof?’ Goede uitspraak, zet je aan het denken, maar daar blijft het bij.    

Rosling vertelt over zijn eigen ervaringen en openhartig over de fouten die hij heeft gemaakt. De mens Rosling die zich kwetsbaar opstelt op een manier die lijkt op iemand die doelbewust nog iets kwijt wil voor zijn naderende einde. De les van zijn werk: baseer je mening op feiten. Deze feiten worden klein, in zwart-wit en niet overal even duidelijk afgedrukt in tabellen. Houd je niet van staatjes en tabelletjes? Geen probleem, ook zonder deze te bestuderen kun je dit boek prima lezen. Nederland wordt nergens in de grafieken genoemd, België wel. Houd je wel van staten en grafieken? In de appendix vind je er nog veel meer. Aan het eind van ieder hoofdstuk volgt een bladzijde feitenkennis: in het kort samengevat de essentie van het chapiter.    

Het meegeven van kennis als bron van rust in je hoofd is zijn missie geweest; de wereld is immers niet zo dramatisch als je denkt. Maar dan ineens somt Rosling zonder blikken of blozen de mogelijkheid op van een wereldwijde pandemie, een financiële ineenstorting, een Derde Wereldoorlog, klimaatverandering en extreme armoede. De positiviteit die hij de lezer zojuist heeft bijgebracht wordt in één keer tenietgedaan. ‘Ik zeg niet dat je je geen zorgen hoeft te maken, ik zeg dat je je over de juiste dingen zorgen moet maken.’ Hij laat de lezer gedesillusioneerd achter.