Integer leven is voor de dommen

De Amerikaanse klinisch psychologe Martha Stout schreef The Sociopath Next Door reeds tien jaar geleden. Pas onlangs is er een gedegen Nederlandse vertaling op de markt verschenen. Na het lezen van twaalf hoofdstukken weet je niet alleen wat een sociopaat is, maar ook hoe je hem (of haar, maar het zijn vaker mannen dan vrouwen) herkent en hoe je jezelf kunt wapenen tegen deze ongeneeslijke karaktermisvorming. Sociopathie is een antisociale persoonlijkheidsstoornis (APS). Mensen met deze stoornis hebben geen enkel interveniërend gevoel van verplichting t.a.v. andere mensen. Het zijn gewetenloze mensen. Vaak zijn ze charismatisch en tonen een enorme (valse) charme waardoor ze prima in staat zijn om anderen te verleiden. De meedogenloze sociopaat gebruikt een seksuele verhouding (inclusief seksuele manipulatie) om te krijgen wat hij wil: financiële ondersteuning, loyaliteit of een relatie die normaal lijkt. Hun emoties zijn zeer oppervlakkig en ze nemen vaker risico’s omdat ze behoefte hebben aan (steeds meer) prikkels. Het verschil tussen goed en kwaad kennen ze, maar het beperkt hen niet in hun gedrag. Het zal je niet verbazen dat deze mensen helemaal niets geven om de gevolgen van hun handelen, die vaak zeer destructief zijn. Het gevaar: we hebben het hier over 4% van de bevolking! In eerste instantie zul je ze niet herkennen, hoewel je vaak toch een onbestemd gevoel over hen hebt. Vrijwel altijd geeft APS, voor de persoon die eraan lijdt, geen ongemak. Mensen die aan APS lijden zijn vaak zelfs erg tevreden met zichzelf en om deze reden bestaat er geen effectieve behandeling. Het zou zo het einde van het boek kunnen zijn.  

Wat is nu eigenlijk het geweten? De psychologische definitie van geweten is: een gevoel van verplichting dat gegrondvest is in een emotionele verbondenheid met een ander levend wezen of groep en soms met de mensheid als geheel. De psychopathische moordenaar is een bekend voorbeeld van een sociopaat, maar niet de meest voorkomende. Vaak zijn het 'gewone' mensen die 'niets verkeerds doen'. Zelfinzicht is voor hen onmogelijk en jij bent dus altijd verantwoordelijk of schuldig. Ze zijn onaangedaan (of als ze geen uitweg zien doen ze alsof door het tonen van krokodillentranen) en genieten van de pijn van een ander.  

Sociopathie wordt hier bijna volledig belicht. Dat is fijn want het roept zeer veel vragen op: wie kan ik nog vertrouwen, waardoor wordt het veroorzaakt, hoe herken ik het en is het te genezen? De laatste vraag was reeds beantwoord: nee, genezing is niet mogelijk, de sociopaat vindt zelf niet dat er iets verkeerds met hem is. Maar er zijn wel adviezen hoe ermee om te gaan indien nodig. Wanneer het niet noodzakelijk is met een sociopaat om te gaan, dan is het advies: negeren! Zie af van iedere vorm van contact of communicatie.  

Het één na laatste hoofdstuk 'Groundhog Day' heeft weinig toegevoegde waarde en kun je net zo goed overslaan, een zwak verhaal over een abrasieve (agressief/irritant) psychopaat. Gelukkig worden er in de andere hoofdstukken betere voorbeelden gegeven. Ondanks dat het een Amerikaanse vertaling is met veel verwijzingen naar lokale literatuur is dit boek een must voor iedereen, want de kans dat je een sociopaat kent, vaak zonder dat je het weet, is enorm groot. Nu is het wachten op een vervolg op dit boek voor alle slachtoffers die de sociopaat reeds gemaakt heeft en zal blijven maken. Zoiets als: Hoe weer vertrouwen te krijgen na de destructie van een sociopaat?