Een ramp(en)scenario?

De 19de-eeuwse econoom Malthus voorspelde het al: de aarde raakt voortdurend overbevolkt, waardoor hongersnoden en oorlogen ontstaan, veel mensen sterven totdat er uiteindelijk zo weinig mensen over zijn dat er weer voedsel genoeg is. Lange tijd leek Malthus ongelijk te hebben, maar Kop uit ’t Zand toont een beeld dat langs die lijnen loopt.

Jan Terlouw werkt in Kop uit ’t Zand een rampscenario uit. Hoe kun je met harde bewijzen, feiten, de mensheid overtuigen dat er inderdaad een klimaatprobleem is? Waaraan merk je dat? En wat zijn de gevolgen? Ze blijken veel dramatischer dan politici, van welke partij dan ook, zeggen. 

Arie, ambtenaar op het ministerie van Verkeer en Waterstaat, wil een daad stellen om het klimaatprobleem wereldwijd op de agenda te zetten. Dat lukt hem, voor één dag ongeveer. Maar alleen in Nederland en het kost hem zijn leven. Bart, zijn beste vriend, lijkt zijn natuurlijke opvolger als actievoerder. Maar Bart vindt het allemaal wel best. Zijn privéleven is belangrijker: zijn vriendin blijkt zwanger, hij moet snel afstuderen en een baan vinden. Daarna volgen nog meer privéverwikkelingen, waardoor hij nooit echt toegeeft aan de onrust die hij voelt bij alle rampen die de wereld teisteren. En hij is niet alleen. De politiek geeft niet thuis:  

‘Enerzijds hielden de ministers van de betrokken landen emotionele speeches [..]. Anderzijds werd ieder concreet voorstel uitgekleed, geamendeerd, strijdig verklaard met een economisch belang, op de lange baan geschoven’

En van de wetenschappers moet je het ook niet hebben: 'Wetenschappers zijn naar hun aard nou eenmaal twijfelaars. Ze zijn geen profeten’.

Uiteindelijk komen de kinderen van Bart in actie, zij organiseren een studentenstaking. Kennelijk verwacht Terlouw het niet meer van de volwassenen en heeft hij zijn hoop gevestigd op de jongeren. Niet voor niets zal hij juist hen hebben toegesproken in De Wereld Draait Door: ‘Ik heb een mooi leven gehad en dat gun ik jullie ook’. Maar als je Kop uit ’t zand hebt gelezen heb je daar een hard hoofd in. Fijnzinnig fileert Terlouw de besluiteloosheid van onze samenleving, de neiging alles op de lange baan te schuiven en telkens het economisch belang voorop te stellen. En als je goed leest zijn de kinderen van Bart te laat. De rampen zijn er al, Nederland weet zich weliswaar nog redelijk te redden, maar wereldwijd is er sprake van vele ‘klimaatdoden’. 

Heeft Terlouw gelijk? Zal het gaan zoals hij heeft beschreven? Waarschijnlijk hoopt hij zelf met deze novelle bij te dragen aan het gevoel van urgentie. Maar zo te zien heeft hij ook door dat dat weinig uit zal halen, zeker in deze dagen waarin de wereld geregeerd wordt door mannen die naar niemand luisteren en van geen klimaatprobleem willen weten.

Het verhaal zet het thema in ieder geval in scherpe lijnen neer. In het kader van een novelle kunnen personages niet echt worden uitgediept, maar als lezer vraag je je af en toe wel af hoe die zich moeten voelen. Er gebeurt nogal wat in hun leven en niet alleen op het gebied van milieu- of klimaatrampen. Terlouw laat zich terloops ook nog kennen als romanticus, als hij beschrijft hoe Bart op hun verzoek een kind verwekt bij een bevriend echtpaar. Daar hoort passie bij, geen pipetje. Zou dat stiekem een kritische noot zijn over de manier waarop onze samenleving is georganiseerd tegenwoordig? Koud en rationeel in plaats van invoelend en warm?

Kop uit ’t zand is zeker de moeite waard om te lezen. Het opent je ogen, je kunt klimaatsceptici wijzen op de tekenen van het probleem. Maar of dat allemaal zal helpen?

Jan Terlouw is namens D66 minister, kamerlid en commissaris van de Koningin geweest. Als kinderboekenschrijver heeft hij onder andere met De koning van Katoren vaker maatschappijkritische boeken geschreven. Met dochter Sanne schrijft hij thrillers voor volwassenen.