Over vrouwen, zelfs die in 2022

Sibilla Aleramo is de pseudoniem van Marta Felicina Faccio (14 augustus 1876 – 13 januari 1960), een Italiaanse schrijver, dichter en feminist. Ze schreef Een vrouw over zichzelf, over het deel van haar leven waarin ze getrouwd was met de man die haar verkrachtte op vijftienjarige leeftijd. Na de verkrachting zat er niets anders op dan met de man te trouwen. Hij hield schijnbaar van haar en had haar zich toegeëigend. Ze was een jong, naïef meisje, met een afwezige vader en een depressieve moeder die zichzelf van het balkon had gegooid als (mislukte) zelfmoordpoging. Ze wist niets van het leven als vrouw en niets van de liefde.

'Van hem te houden, van hem te houden! Ja, dat wilde ik halsstarrig.'

Een vrouw is in 1906 gepubliceerd als Una Donna. Het boek is onlangs opnieuw in het Nederlands uitgegeven. Eva Beate Hendrikson nam de vertaling al in 1977 voor haar rekening. Lidewijde Paris schreef het nawoord voor de nieuwe editie van de roman. Het nawoord is een welkome toevoeging op het boek waarin Paris onder meer uitlegt waarom er geen namen voorkomen in Een vrouw: 'Ieder personage in dit boek heeft alleen maar de naam van de rol die hij of zij speelt, de plaats in de maatschappij die men had. Het kind, de echtgenoot, mijn vader, mijn jongste zusje. Het maakt het beschreven leven tot een dwingend sjabloon waaruit niet valt te ontsnappen.' Want Een vrouw is evenwel een persoonlijk als een algemeen verhaal over 'een vrouw'. Paris:

'Deze vrouw staat voor zovele andere vrouwen die zich niet durfden of konden uitspreken.'

Nochtans is het voor de lezer behoorlijk verwarrend dat niemand bij naam wordt genoemd. Je raakt gauw het spoor bijster tussen: 'mijn vriendin', 'mijn nieuwe vriendin uit Venetië', 'mijn goede oude vriendin' en 'mijn zieke vriendin'. Ook het wollige taalgebruik voegt niet toe aan de leesbaarheid. Lang niet alles is wollig, soms is het verhaal luid en duidelijk. Maar zinnen als: 'Ziedaar, de verborgen verschijnselen van de aarde werden mij duidelijk, ze leken betrouwbaar en helder, en waren in staat om het leed, de glimlach, de liefde en de dood te symboliseren' zorgen ervoor dat je je als lezer toch even op het hoofd krabt. Want wat kan Aleramo hier nou toch mee bedoelen?

Het ouderwetse, af en toe onbegrijpelijke taalgebruik voor lief nemend, is Een vrouw een prachtig en belangrijk boek. Want Aleramo toont zich soms verrassend modern: 'Een andere tegenstrijdigheid, heel Italiaans, was het bijna mystieke gevoel dat mannen voor hun eigen moeder hebben, terwijl zij zo’n lage dunk hebben van alle andere vrouwen.' Of misschien zijn we er in ruim honderdvijftien jaar, op sommige gebieden, veel minder op vooruit gegaan dan we zelf denken. Neem bijvoorbeeld:

'Hoe komt het dat wij in het moederschap de opoffering zo bovenmatig waarderen? Waar is dat onmenselijke idee van het moederlijk offer vandaan gekomen? Van moeder op dochter wordt al eeuwenlang de dienstbaarheid overgeleverd.'

Er zijn talloze verhalen van moeders te vinden die dit nog altijd zo voelen. Wellicht kan deze heruitgave ons vooral een spiegel voorhouden. Zijn vrouwen tegenwoordig vrijer dan de vrouwen in het Italië van 1906? Zeker. Maar zijn er wereldwijd nog steeds voorbeelden te vinden van vrouwen die trouwen met hun verkrachter? Of vrouwen die binnen het huwelijk worden mishandeld? Ook zeer zeker.

'Ik zie weer hoe ik op de grond gegooid werd en als een stuk vuil werd weggetrapt, ik hoor weer die stroom van beledigende woorden, vloeiend en kokend heet als gesmolten lood. Met mijn gezicht op de vloer kwam er plotseling een gedachte bij mij op. Zou hij mij vermoorden?'

Meer dan honderd jaar na dato is Een vrouw nog altijd actueel en belangrijk. Aleramo schreef het verhaal van vele vrouwen, zelfs over vrouwen in 2022. Boeken die de tand des tijds zo goed doorstaan, dat zijn de beste.