De pen is machtiger dan het geweer

Het boek van de vergeten artiesten is geschreven door de Duitse Vera Buck en vertaald door Sylvia Wevers. Vera Buck (1986) schreef eerder de thriller Runa, over een psychiatrische instelling eind negentiende eeuw. Ze deed voor dit boek veel research en het verhaal is dan ook grotendeels op feiten gebaseerd. Wel heeft ze de feiten aan elkaar geschreven met haar eigen fantasie. Voor Het boek van de vergeten artiesten is Vera Buck op dezelfde wijze te werk gegaan.    

Hoofdrolspeler Mathis Bohnsack probeert een boek te schrijven over artiesten die onder het nazi-regime verdwijnen of worden vermoord. In een interview voor haar uitgeverij over Runa zegt Vera Buck dat de hoofdrolspeelster Runa een stift gebruikt om haar ervaringen op te schrijven. En dit maakt volgens haar de stift machtiger dan de scalpel. Of in Mathis zijn geval, de pen en de typemachine machtiger dan het geweer van de Gestapo.    

Het verhaal begint in 1902. Mathis woont als jonge jongen in een slaperig Duits dorpje. Wanneer de jaarmarkt het dorpje aandoet, wordt Mathis verliefd. Op het röntgenapparaat. Hij besluit met de eigenaar van het apparaat mee te gaan en alles achter te laten. Het leven van Mathis wordt niet chronologische verteld, het springt meteen naar 1935 waar Mathis als artiest bang is om te worden opgepakt door de Gestapo en ondertussen aan zijn boek werkt.    

In het begin hebben de twee verhaallijnen nog niet zoveel met elkaar te maken. In 1935 vinden de spannende gebeurtenissen plaats en het is soms jammer als het boek weer naar 1902 gaat. De jonge Mathis is een naïeve, beetje sneue jongen en de Mathis van 1935 is een interessante en (soms) stoere man. Gelukkig komen de verhaallijnen halverwege het boek steeds dichter bij elkaar. Vooral vanaf het moment dat hij een nieuwe liefde ontmoet: Meta de sterke vrouw. Zij belichaamt het feminisme en de moed om anders te zijn dan de samenleving verwacht. Want Meta is geen zwakke, vrouwelijke vrouw, zoals men dat graag zag. Terwijl Mathis klein en kreupel is en zijn handen amper nog kan gebruiken, kan Meta met gemak een man van 95 kilo optillen.    

De twee verhaallijnen komen vanaf de ontmoeting met Meta ook thematisch meer bij elkaar. Wanneer Meta in de ene tijd in een film zit, heeft ze in de andere tijd een fotoshoot. Het is ook bijna voelbaar dat wanneer er in 1902 iemand sterft, er ook in 1935 iets morbide te gebeuren staat.    

Het boek zit vol met humor terwijl dood en geweld ook altijd aanwezig zijn. De balans is erg goed. Het is nooit te grappig of flauw en het is ook nooit te spannend of serieus. Het ene moment lees je over een marteling en het volgende moment maken Mathis en Meta kennis met een over het paard getilde student die is afgewezen voor de kunstacademie. Wat uiteraard aan de domme leraren ligt en niet aan hem. Deze student blijkt Adolf Hitler te heten. 

Aan levensverhalen geen gebrek, waarvan de meeste waargebeurd zijn. Zoals het verhaal van het lilliputter-echtpaar dat de wereld over reist met hun (stiekem helemaal niet zo gevaarlijke) krokodil, bij wie de mannelijke lilliputter zijn hoofd in de bek steekt tijdens de voorstelling. Sommige verhalen zijn zijdelings verwant aan de werkelijkheid, zoals het verhaal over Agatha Christie die theatervoorstellingen schrijft die Mathis en Meta uitvoeren. Het is erg verleidelijk om hier alle verrassende verhalen van overbekende mensen op te schrijven, zo leuk is het om te lezen.    

De jeugd van Mathis is te uitgebreid opgeschreven en haalt de zin om door te lezen af en toe weg. Maar vanaf het moment dat hij Meta ontmoet is het boek een aaneenschakeling van grappige, bizarre, spannende, schokkende en leuke momenten. Met een zeer bijpassend einde.