Schilderachtige reis door het verleden

Iedereen kent het schilderij Het melkmeisje van Johannes Vermeer vast wel. Matthias Rozemond (1962) schreef de roman Melkmeisje over het ontstaan van dit schilderij met als beginpunt Vermeers schilderij De Koppelaarster. Zeker in het jaar dat de grootste overzichtstentoonstelling ooit van Vermeer in het Rijksmuseum plaatsvindt, is het interessant om over de schilder te lezen waar zo weinig over bekend is dat hij ‘De sfinx van Delft’ wordt genoemd. Rozemond schreef eerder boeken over Jheronimus Bosch en Rembrandt.

Melkmeisje beschrijft een periode waarin het niet goed gaat met Vermeers carrière als schilder. En ook niet met de relatie met zijn vrouw Catharina. Hij is achter een vreselijk geheim van zijn schoonfamilie gekomen en heeft onder andere als wraak daarvoor De Koppelaarster geschilderd waarop zijn schoonfamilie respectievelijk als hoer, hoerenloper en hoerenmadam staat afgebeeld. Rozemond laat heel slim mondjesmaat wat over het geheim los, waardoor het boek bij tijd en wijle als een echte whodunnit leest. Het verhaal is gebaseerd op onderzoek van schrijver en onderzoeker Benjamin Binstock. Of het werkelijk zo gebeurd is, is niet zeker, maar het zit goed in elkaar en komt geloofwaardig over.

De schrijfstijl van Rozemond is toegankelijk, zonder historische woorden die moeten worden opgezocht door de lezer. Ook worden termen uit de kunstwereld duidelijk uitgelegd. Rozemond laat Vermeer prachtig verwoorden waarom hij kunstenaar is geworden.

‘Ik wil, kortgezegd, met mijn penseel het leven kunnen aanraken, net zoals het licht elke druif op de schaal afzonderlijk toucheert. Ik ben een gezegend mens. Soms hoef ik niet meer te doen dan uit het raam te kijken en de wereld is van mij.’

Naast Johannes Vermeer wordt het verhaal verteld vanuit het perspectief van de meid Tanneke en Vermeers vrouw Catharina. Hierdoor kom je als lezer te weten hoe anderen over Vermeer denken en hoe hij wordt geholpen door de mensen om hem heen. Tanneke laat zich vaak negatief uit over Vermeer, maar dan alleen in gedachten: ‘Johannes is niet dom, hij vergeet alleen soms na te denken.’ Helaas voegt het perspectief van Catharina, naast de uitleg over haar relatie met haar broer, niet veel toe aan het verhaal. Tanneke heeft vaak allang verteld hoe Catharina de zaken ziet, wat het onnodig maakt voor Catharina om het te herhalen.

Een ander minpunt is het gebruik van het moderne woord 'overprikkeld'. In het interview met de Boekenkrant legt Rozemond uit dat het gebruik van moderne woorden een voortdurende keuze is. Hierbij wordt het voorbeeld genoemd van het gebruik van vakbroeders in plaats van gildebroeders. Allebei geen supermoderne woorden maar het woord ‘overprikkeld’ is wel heel erg van deze tijd. Toch zegt Tanneke: ‘Omdat ik gauw hoofdpijn heb - verder ben ik een gezonde, sterke vrouw - mijd ik langdurig gezelschap. Ik ben snel overprikkeld.’

Maar het is erg interessant om te lezen hoe Het Melkmeisje volgens Rozemond tot stand is gekomen. De lezer kan echt met Vermeer meelopen door de straten van het Delft van 1657, door zijn beeldende manier van schrijven. De schilderijen spelen de hoofdrol in het boek, maar menselijk drama is ook ruim aanwezig. Dit samen vormt een verhaal met veel afwisseling, wat het boek heel fijn leesbaar maakt.