Superwomen en echte vrouwen

Ans Vroom is in Antwerpen vooral bekend als de uitbater van het succesvolle Café Kamiel, waar ze samen met haar broer vijf jaar lang keihard voor heeft gewerkt. Nadat ze het café verkochten, tekende ze als een soort therapie een dagboek op over haar verleden en dat van haar familie. Algauw kwam ze erachter dat er een roman in zat, en dat is haar debuut Moederziel geworden. Ze schreef al eerder voor het toneel en ze verschillende tijdschriften. Ze werkt momenteel aan haar tweede boek.

In het begin van Moederziel krijgt Louisa, moeder van zeven kinderen, te horen dat haar tumor is uitgezaaid en dat ze nog maar een paar maanden te leven heeft. Het feit is vreselijk, maar het taalgebruik van Ans Vroom is prachtig:

‘Ze wandelt de draaideur door en ademt de kille herfstlucht in. Als de dokters gelijk hebben zal ze de bladeren van de bomen die nu voor haar voeten vallen nooit nog in een andere tint dan roestbruin aanschouwen. De dagen die haar nog resten zullen voornamelijk grijsgekleurd zijn, de warmte van de zon op haar blote huid zal ze nooit meer voelen.’

Na de dood van Louisa helpt de zachtaardige grootmoeder Gabriëlle Eduard in het huishouden, waardoor het leven nog altijd heerlijk is. Maar hier komt abrupt verandering in wanneer Eduard een nieuwe vrouw mee naar huis neemt, Carla. Later komt Henriëtte in beeld, waar hij de rest van zijn leven mee samen zal blijven. Beide vrouwen zijn met recht ‘boze stiefmoeders’ te noemen. Ze veranderen van alles aan het huis en doen hun best om duidelijk te maken dat zij vanaf nu de baas zijn. Een groter contrast met hun grootmoeder en moeder bestaat bijna niet.

Haast alle vrouwen in het boek zijn van het type dat zichzelf wegcijfert, voornamelijk voor de mannen in hun leven. Elise, de kleindochter van Louisa en het personage dat op schrijfster Ans Vroom is gebaseerd, probeert als eerste uit dit stramien te komen. Ze leidt voor een groot deel precies het leven dat ze zelf wil leven. Op school, in het theater, met mannen, op haar werk en wanneer ze haar baan bij een tijdschrift vaarwel zegt om een café te openen. Toch is ook zij constant bezig anderen tevreden te houden en krampachtig haar omgeving gelukkig te maken, waarbij ze zichzelf minder belangrijk maakt.

De verschillende perspectieven die Ans Vroom gebruikt, zorgen ervoor dat de personages goed te begrijpen zijn, zoals dat gaat als een gebeurtenis van verschillende kanten uitgelegd wordt. Maar ook juist daardoor is het niet meteen vanaf het begin duidelijk wie het hoofdpersonage is. Het leest als een boek vol korte verhalen over verschillende personages. Uiteindelijk blijft het verhaal bij Elise hangen. Het is mooi beschreven op deze manier, maar het was anders wellicht duidelijker geweest.

Moederziel is een prachtig boek, vol met schurende gebeurtenissen waarbij je je kunt afvragen in hoeverre je los kunt komen van de ideeën van de vorige generaties. En of je je ooit kunt bevrijden van het verleden, zeker als die zo wordt verheerlijkt. Vroom zegt er in een interview over dat ze voor haar dochter niet de superwoman wil zijn die haar moeder in haar ogen was. Want juist zo zadelen we telkens een nieuwe generatie op met een onbereikbaar doel.

Hiermee biedt Vroom wellicht de oplossing van het probleem dat haar boek oproept. De lezer, vooral de vrouwelijke lezer, zal dankzij dit boek zeker over haar rol binnen de familie (en zelfs de samenleving) gaan nadenken. En wat is er waardevoller dan dat?