Waar een stadje vernietigend groot in kan zijn

"Laat op een avond eind maart pakte een tiener een dubbelloopsgeweer, liep rechtstreeks het bos in, zette het wapen tegen iemands voorhoofd en haalde de trekker over. Dit zijn de verhalen over wat daaraan voorafging."

Geheel in stijl opent Fredrik Backman (1981) zijn roman Björnstad: direct, meedogenloos en bijzonder scenisch. Anders dan in Dingen die mijn zoon moet weten over de wereld of Een man die Ove heet laat Backman humor achterwege. Zijn verhaal, vertaald door Edith Sybesma, is allesvernietigend en laat bovenal zien hoe één gebeurtenis verwoestende effecten heeft op de gehele stad.

In Björnstad voert Backman tal van personages op. Allemaal hebben ze op een of andere manier te maken met dé sport van de stad: ijshockey. Het jeugdteam van de club staat aan de vooravond van een belangrijke halve finale en krijgt eindelijk de kans de stad terug op de kaart te zetten. Peter, bobo binnen de club, is al dagen nerveus waardoor zijn vrouw Mira en dochter Maya op de tweede plaats lijken te komen. Spelers Amat, Benji en Kevin trainen harder dan ooit en trainer David staat op het punt een belangrijke stap in zijn carrière te maken. Helaas veranderen de uren na de halve finale het leven van vele inwoners van Björnstad. Een gruwelijke gebeurtenis zet de verhoudingen op scherp.

Vanaf de eerste letter lijkt Björnstad symbool te staan voor problemen in onze huidige maatschappij. Haarfijn laat Backman zien wat het verschil tussen arm en rijk met mensen doet, hoe elke vorm van hoop aangegrepen wordt om jezelf op de been te houden, welk effect groepsdruk op mensen heeft en hoe een roddelende wereld langzaam zorgt voor een totale vernietiging van een sociale structuur. Middels een alwetende verteller laat hij de lezer ervaren hoe het is om in een stad te wonen waar roddels, geheimen en hoop de mensen steeds minder bewegingsvrijheid geven. Hij creëert een uiterst beklemmende sfeer waaraan je als lezer niet kunt ontsnappen, maar tegelijkertijd weet je dat je niet weg kunt. Je weet meer dan ieder personage in het verhaal, maar kunt niets stoppen of tegenhouden. Je wacht lijdzaam af tot de menigte zichzelf kapotmaakt.

Helaas overtuigt Björnstad niet vanaf het begin. Dezelfde alwetende verteller die zorgt voor een perfect beeld van de situatie zorgt er mede voor dat het verhaal, zeker in de eerste passages, fragmentarisch aandoet. Daardoor blijven de personages oppervlakkig. Geen enkel personage komt écht van het papier; allen blijven eendimensionale medespelers. Het verhaal mist daardoor net het laatste beetje kracht: écht meeleven met iemand uit het verhaal kun je niet. Het blijft te afstandelijk.

Maar wellicht is die afstand júist ook de kracht van Björnstad. Backman slaagt namelijk volledig in het overbrengen van de boodschap. Vol ongeloof lees je hoe de ramp in Björnstad zich voltrekt en hoe de machtsstructuren vernietigend kunnen werken, beseffende dat het ook in onze maatschappij, in onze dorpen en steden op deze manier gebeurt. Backmans enscenering is wellicht niet alledaags, de gebeurtenissen en het gebruik of misbruik van macht wel.

Tenslotte zijn het de prachtige boodschappen die ervoor zorgen dat Björnstad blijft hangen:

"Vechten is niet moeilijk. En toch is het soms het moeilijkste wat er is. Afhankelijk van aan welke kant van de huid het gevecht plaatsvindt."

Backman amuseert opnieuw met een niet alledaags alledaags verhaal.