Een duivels verhaal

“Alle duivels die ik getekend heb, zijn ontsnapt, die lopen gewoon weer vrij rond op school. Maar tijdens het tekenen heb ik in ieder geval even controle over ze. Op papier ben ik de baas…”  

Op aanraden van een schrijfvriendin start Bianca Mastenbroek in 2015 met een verhaal over Jheronimus Bosch, alias Joen. Duivelmaeker is niet zomaar een historische roman. Mastenbroek verstrengelt het leven van de hedendaagse Faye met de middeleeuwste schilder Joen. Een concept dat Duivelmaeker opvallend genoeg versterkt en tegelijkertijd verzwakt.  

Vrijwel direct roept het boek verwarring op. Met het idee dat je een historisch verhaal gaat lezen, open je Duivelmaeker. Schijn bedriegt, want Mastenbroek neemt je allereerst mee naar de hedendaagse Faye. Faye ziet duivels en besluit naar een psycholoog te gaan. De psycholoog voorziet Faye direct van uiterst discutabele adviezen (“Misschien zou je een tijdje niet naar school moeten gaan”), maar gaat haar toch behandelen. Ondertussen droomt Faye over Joen, een middeleeuwse schilder. Al snel komt ze erachter dat haar band met Joen sterker is dan gedacht. Ze ontdekt dat Joen haar met een doel bezoekt. Zij moet de nieuwe wachter van de duivels worden. Ze gaat op onderzoek uit en probeert de achtergelaten sleutels van Joen te vinden.  

Tegelijkertijd vertelt Mastenbroek het verhaal van Joen Bosch. Wanneer Joen erachter komt dat hij duivels ziet, besluit hij de pastoor om hulp te vragen. Zijn vader wil dat hij gaat studeren, maar Joen wil liever schilderen. Als compromis gaat hij naar een abdij in Luik, waar hij zijn duivelsbeelden op het doek kwijt kan. Hij zal de mensheid waarschuwen en laten zien hoe ze moet leven. Wanneer zijn ouders overlijden, gaat hij terug naar Den Bosch. Toch is zijn doel niet klaar: hij moet en zal een duivel vangen.  

Mastenbroek verstrengelt op bijzondere wijze de levens van de twee jongeren met elkaar. Door drie belangrijke schilderijen duivelmaker Jheronimus Bosch centraal te stellen, maakt ze de koppeling mogelijk. Daarbij beschrijft ze het verhaal van Joen indrukwekkend. Niet alleen domineert in deze stukken een kalme, uitgebreide verteltrant, waarbij aandacht geschonken wordt aan geschiedenisfeiten, ook de tijdgeest wordt goed uitgewerkt. Joens gedachtegangen passen precies bij de tijd waarin hij leeft (“Ik heb de helft van mijn leerlingengeld aan de kerk geschonken”) en al zijn gedragingen ademen geschiedenis uit. Joen is levensecht.  

Helaas verliest het verhaal kracht door de typering van Faye. Mastenbroeks concept is uniek en biedt kansen: middels Faye vertelt ze het verhaal van Joen. De manier waarop ze het uitwerkt zorgt echter voor vraagtekens. In de eerste hoofdstukken van het boek droomt Faye over Joen. Dit lijkt aannemelijk, maar wordt ongeloofwaardig wanneer Faye steeds wéér over Joen droomt. Haar verhaal wordt saai en eentonig. Het lijkt slechts een kunstgreep om de bedachte verhaalvorm te kunnen uitvoeren. Helaas laat Mastenbroek de realiteit nog meer los door Faye te laten denken dat ze Joen is. “Niet panieken. Ik, Joen, weet wat er op het schilderij staat. Ik vind de weg naar de duivel wel.” Niet veel later is Faye weer Faye, maar kan ze in haar hoofd met Joen praten: hij leidt haar naar de sleutels. Faye wordt op deze manier een lastig te plaatsen meisje dat elk aanknopingspunt met de realiteit verliest.  

Waar Joens verhaal gesierd wordt door mooie, uitgebreide beschrijvingen, bevat Fayes verhaal een overkill aan gedachtegangen. Letterlijk al haar gedachten worden uiteengezet, ook gedachten die eigenlijk nooit zo gedacht worden: “Hoog tijd om te googelen naar Jeroen Bosch”. Het beetje suspense dat Mastenbroek Fayes verhaal meegeeft rondom ‘de ene dag’ komt te laat: het kan Faye niet redden.        

Toch valt de bijzondere constructie in Duivelmaeker te prijzen. Mastenbroek schuift heden en verleden in elkaar en vertelt ons zo op bijzondere wijze het verhaal van Jheronimus Bosch. Waar de stilistische geslaagdheid van Fayes verhaal te wensen overlaat, is Joens geschiedenis ijzersterk. Zelden kom je een boek tegen waar een ontmoeting tussen man en duivel zo beeldend wordt beschreven.