Een volledig maar onopvallend oorlogsboek

Hetty Verolme zat in de laatste jaren van de Tweede Wereldoorlog gevangen in het kamp Bergen-Belsen. In 2014 brengt ze De kleine moeder van Bergen-Belsen uit waarin ze haar ervaringen beschrijft. In 2016 verschijnt haar verhaal opnieuw, maar nu in het voor jongeren bewerkte Hetty. ‘Ik heb geen zorgeloze kindertijd gehad. Ik bracht samen met mijn vader en moeder en mijn twee broers een aantal jaren van mijn jeugd door in concentratiekamp Bergen-Belsen in Duitsland, waar we tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers naartoe gedeporteerd waren.’   In vogelvlucht neemt Verolme de lezer mee door de roerige beginjaren van de Tweede Wereldoorlog in Amsterdam. Ze beschrijft de periode 1941-1943 waarbij ze af en toe inzoomt op de voor haar traumatische razzia’s: ‘‘Vaarwel, kinderen,’ riep oma. ‘Vaarwel, vaarwel,’ Het waren de laatste woorden die we haar hoorden zeggen.’  

Op 29 september 1943 staat de SS bij Hetty zelf voor de deur. Ze wordt met haar familie naar Westerbork gebracht, om vervolgens in het jaar 1944 doorgevoerd te worden naar kamp Bergen-Belsen in Duitsland. Vanaf dat moment vertelt Hetty over haar leven in Bergen-Belsen. Ze vertelt over het moment dat haar vader gestraft wordt, over het moment dat kampleden sterven en van hygiëne geen sprake meer is.  

Lange tijd lijkt Hetty niet meer dan een oorlogsboek waarvan er al veel zijn. Het concept, waarbij een oorlogsverhaal als een memorie opgeschreven wordt, is niet vernieuwend, evenals het verhaal dat Verolme in de eerste helft van Hetty vertelt. Daarbij zorgt ook het gekozen perspectief voor wankelingen in het verhaal. Enerzijds stelt dit perspectief Verolme in staat de lezer regelmatig te voorzien van extra informatie in de vorm van vooruitblikken. Anderzijds verliest Hetty op deze manier het laatste beetje spanning. De lezer houdt nergens vraagtekens, alles wordt direct opgelost: ‘De trein vertrok om middernacht. Met Herman en zijn ouders en rabbijn Bluhm aan boord. Veel later hoorde ik dat ze naar Auschwitz gebracht waren, waar ze in de gaskamer zijn overleden.’ Wel blijkt de toevoeging van de foto’s van Hetty en haar familie goedgevonden. Als lezer besef je dat Hetty niet zomaar een verhaal bevat, het bevat een leven.  

Vanaf het moment dat de ouders de kinderen in het kamp verlaten, en Hetty noodgedwongen de ‘jonge moeder’ van het kamp wordt, wordt het verhaal interessant. Hetty wordt vernieuwend en onderscheidt zich langzaam van de tientallen oorlogsboeken die eerder verschenen. Zeer gedetailleerd en met gepaste precisie vertelt Verolme vervolgens haar verhaal over de verschrikkingen in Bergen-Belsen en de manier waarop ze samen met zuster Luba op de jonge kinderen past tijdens de eindjaren in de oorlog. Helaas blijft ze daarbij grotendeels hangen op de lijn der gebeurtenissen. Bovendien blijft haar schrijfstijl wankel. Soms prachtige uitingen, ‘Hoewel we het op dit moment nog niet beseften, markeerde deze ontmoeting het begin van het geleidelijke verlies van onze eigenwaarde dat zich zou voltrekken tijdens onze jaren in Belsen,’ gaan gepaard met veel minder geslaagde, soms zeer indirecte zinnen: ‘Hij was zo’n aardige agent dat ik hem, tegen de tijd dat hij klaar was met de ondervraging, adoreerde, zoals alleen een jong meisje dat kan.’  

Ondanks Verolmes gedetailleerdheid lijkt Hetty niet geheel door te dringen bij de lezer. Diverse verhaalelementen, alle doden, alle gruwelen en alle mishandelingen, raken de lezer door de hardheid waarmee Verolme erover schrijft. Andere verhaalelementen verliezen hun kracht, juist doordat Verolme aanstipt dat het ‘gruwelijk’ is: ‘In het kamp gebeurden intussen verschrikkelijke dingen.’  

Hoewel Hetty een nieuw oorlogsverhaal bevat, kruipt het toch niet geheel uit het hoekje ‘oorlogsboeken’. Het verhaal is niet écht vernieuwend en de schrijfstijl is niet opvallend; Hetty lijkt een dertiende in een dozijn. Echter, het verhaal geeft wél een goed en volledig beeld van het leven van een kind in een concentratiekamp in de laatste jaren van de oorlog en gedurende de bevrijding. Daarin is Hetty wel anders. ‘Hetty, je moet nu snel beter worden, want het duurt nu echt niet lang meer tot we vrij zijn.