Het sneeuwbaleffect dat de realiteit deed schudden

‘Nee. Een roddel gebaseerd op een zoen heeft een mooie herinnering bedorven. Een roddel gebaseerd op een zoen heeft me een reputatie bezorgd waarin iedereen geloofde en waar ze me naar behandelden. En soms heeft een roddel gebaseerd op een zoen een sneeuwbaleffect. Een roddel gebaseerd op een zoen is nog maar het begin. Draai de cassette maar om als je meer wilt horen.’  

Populair onder Netflix-kijkers is de serie Thirteen reasons why. De serie over een meisje dat zelfmoord pleegt en een reeks cassettebandjes achterlaat met daarop redenen waarom ze zelfmoord heeft gepleegd vindt haar oorsprong echter in het boek van Jay Asher. Thirteen reasons why, vertaald door Lydia Meer, lijkt een duidelijke waarschuwing voor iedereen: verlies van vertrouwen doet meer dan je lief is.  

Asher opent haar verhaal met een mysterieuze persoon die een aantal pakketjes verstuurt. Het zijn uiterst geheime pakketjes, maar ze voorspellen niet veel goeds: ‘Ik had Jenny nog een laatste dag rust moeten gunnen. Hoewel ze die niet heeft verdiend.’ Vervolgens neemt ze je mee naar een dag eerder en laat ze je kennismaken met Clay Jensen. Hij vindt zeven cassettes met daarop de stem van Hannah Baker, het meisje dat kort daarvoor zelfmoord pleegde. Op die cassettes vertelt Hannah haar verhaal en legt ze uit wat haar tot de zelfmoord bracht. Elk cassettebandkantje is gereserveerd voor iemand die haar aanzette tot haar laatste daad. Elk verhaal vormt een deel van de sneeuwbal die steeds groter werd en uiteindelijk uit elkaar spatte.  

Vanaf het moment dat Hannahs cassettes gevonden worden, ontspringen in Thirteen reasons why twee verhalen. Allereerst maakt de lezer kennis met Clay, de luisteraar. Hij luistert Hannahs verhalen af, bezoekt de door haar genoemde ‘plaatsen delict’ en krijgt langzaam zicht op de situatie. Daarin neemt hij de lezer mee. Het tweede verhaal beslaat het verhaal van Hannah zelf. Samen met Clay ‘luistert’ de lezer de cassettebandjes af. De vertelstem van Hannah wordt in een blauwe kleur weergegeven en verweven door de lopende tekst die de actuele gebeurtenissen rond Clay vertelt. Net als Clay ontdek je langzaam wat Hannah aangezet heeft tot haar daden en wat voor impact alle ogenschijnlijk kleine en grote daden van omgevingsgenoten hebben gehad. Een erfenis.  

Enerzijds lijkt deze opbouw effectief: heel natuurgetrouw wordt weergeven hoe het inzicht bij Clay langzaam groeit. Tegelijkertijd wil je als lezer doorlezen. Je wilt weten wat Hannah precies heeft aangezet tot haar daad. Langzaam zie je de sneeuwbal groter worden en ervaar je hoe het is wanneer er steeds iets meer van je persoonlijkheid afgepakt wordt. Haar verhaal geeft een soort voortschrijdend inzicht. Helaas zit er ook een keerzijde aan de medaille: het verhaal van Hannah geeft, vanwege het ingesproken karakter, weinig vaste grond onder de voeten. Doordat dit verhaal keer onderbroken wordt met het verhaal van Clay is het op diverse plaatsen moeilijk te volgen. Het krijgt een fragmentarisch karakter.  

Asher kiest voor zijn verhaal realistische gebeurtenissen. Bijzonder is daarbij dat hij er ook voor kiest ogenschijnlijke futiliteiten aan te halen. Het zijn niet de grote dagelijkse pesterijen die Hannah volledig hebben doen besluiten tot haar daad. Het zijn tevens de kleine gebeurtenissen die voor een ‘dader’ redelijk onschuldig lijken. Asher laat hiermee zien dat ook kleine daden de sneeuwbal kunnen laten rollen: ‘Na jouw bezoekjes deed ik mijn jaloezieën ’s avonds stijf dicht. Ik sloot de sterren buiten, en ik heb nooit meer de bliksem gezien.’ Helaas legt Asher daarbij de nadruk op de liefde en het misbruik van lust. Veel pijnlijke momenten voor Hannah hebben te maken met seksuele uitspattingen van anderen. Hiermee verlaat Asher deels de realiteit: in de werkelijke wereld gaan veel pesterijen ook om geheel andere dingen.  

Toch verdwijnt daarmee niet geheel de essentie van het verhaal. Thirteen reasons why laat zien dat inbreuk op jou als mens, eenzaamheid en een breuk in het vertrouwen veel schade aan kan richten. Hannahs verhaal is niet geheel uniek, maar vormt – zolang het niet juist een aanzet tot betekent – een waarschuwing voor velen.