Meesterwerk over angst en vervolging in WOII

Tijdens een lange autorit van Groningen naar Nieuwegein en terug uit Utrecht naar Groningen luisterde ik naar de luisterboekversie van Het bittere kruid (door Marga Minco zelf voorgelezen, wat het nog wat heftiger maakte). Ik wist van tevoren niet zo goed wat ik moest verwachten, want ik had zeer uiteenlopende oordelen en opinies over het boek gehoord.

Ik denk dat als ik jonger was geweest toen ik dit boek over de Tweede Wereldoorlog en de Jodenvervolging in Nederland had gelezen, dat ik het niet zo goed overgekomen was. De stijl is afstandelijk, zakelijk en ontdaan van sentiment. Juist daarom kwam het extra hard bij me aan. Bijvoorbeeld: een hoofdstuk over een pakketje dat de vader des huizes net na de bezetting meebrengt en waar alle kinderen nieuwsgierig naar zijn. Dat daar 'de sterren' in blijken te zitten, is al hartbrekend, maar dat ze - niet naïef, maar nog enigszins hoopvol - opgewekt discussiëren of je de gele sterren beter met draad dat dezelfde kleur heeft, of juist de kleur van de jas, kunt opnaaien, is door de koelte van het proza extra impactvol. Ook de vrolijke, onverschillige manier waarop een buurmeisje allemaal dierbare spulletjes van de hoofdpersoon meeneemt, omdat het zonde zou zijn als die achter zouden blijven als zij afgevoerd zou worden... En de wanhoop die je voelt maar niet leest als één voor één haar zus, ouders, broer en schoonzus opgepakt worden en verdwijnen.

Op de heenweg naar Nieuwegein moest ik het verhaal even stoppen en iets anders opzetten. Op de terugweg moest ik zelfs een flinke traan wegpinken toen het verhaal van haar oom, die tot zijn dood wachtte op de terugkeer van hun familie, aan de orde kwam.

Wat een ontzettend geweldig, akelig en impactvol verhaal. Nogmaals: ik kan me voorstellen dat als je de achtergrond niet zo goed kent, als je nog niet zoveel nagedacht hebt over de nare kanten van het leven, als je nog niet in staat bent door de woorden en de stijl heen te zien, dat dit boek saai of koud of afstandelijk overkomt. Maar het is echt een meesterwerk, een emotioneel testament van de angst, het verdriet en de wanhoop van de hoofdpersoon en een volk dat tijdens de Tweede Wereldoorlog zo wreed is vervolgd. Zeker in ons huidige steeds extremistischer, droevige en in toenemende mate wanhopige tijdsgewricht is dit een belangrijk boek en ik hoop dat er nooit meer zo'n werk geschreven hoeft te worden (maar ik ben bang van wel).