Oer-Nederlandse SF in literair hesje

De titel is eigenlijk al de genreaanduiding en dat is verrassend: Adriaan van Dis die Klimaatfictie schrijft, interessant. Natuurlijk is het zo dat klimaatverandering hét grote thema van onze tijd is (ook al dringt dat nog niet tot iedereen door) en het is dan ook logisch dat auteurs van ‘literatuur’ (of je dat nou als genre of als kwaliteitslabel ziet) ook over de aanstaande ramp gaan schrijven. Maar als een van de bekendste auteurs van nu dat doet is dat toch een opsteker.

Onder lezers – en sterker nog bij schrijvers – van de fantastische genres wordt vaak met een grote dosis scepsis en zelfs afkeuring naar mainstream auteurs gekeken die SF of fantasy proberen te schrijven. Ik vind dat onterecht en jammer, want zo saboteert de genrewereld zijn eigen expansie. Maar dat is een andere discussie.

Van Dis gebruikt behalve zijn narratieve kwaliteiten ook typografie en vormgeving voor het vertellen van dit toekomstverhaal. Jákob Hemmelbahn is een gepensioneerde bibliothecaris, die zich met zijn (inmiddels overleden) vrouw teruggetrokken heeft op een terp in rivierenland. Het is 2031 en Nederland is een republiek geworden, onder leiding van een president die alleen in rode kapitalen geciteerd wordt en zowel trekken van een huidige rechts-extreme politicus als Big Brother uit 1984 heeft. Net als hij zich een beetje gesetteld heeft voor zijn laatste jaren in een steeds heter Nederland, komt er een verwoestende storm voorbij, die grote ravage aanricht, onder andere in het sloppendorp De Kuil in de uiterwaarde onder Jákobs terp. Via overdenkingen, getuigenissen, herinneringen en beschrijvingen schetst Van Dis een indringend beeld van de gevolgen van die ramp, het nieuwe, dictatoriale regime (die zo’n beetje ontkent en geheimhoudt dat er een ramp is) en de angst van de overlevenden. Dat laatste geeft hij onder andere weer door in Jákobs gedachten een ‘poema’ op te laten duiken die de teksten van zijn boek – KliFi, een boek in een boek dus – probeert te censureren.

Het is een uitstekend near-future SF verhaal, vol van ironie, vergelijkingen en waarschuwingen, in beeld gebracht door het moment van handeling in de gevreesde toekomstige omstandigheden te plaatsen. Dat is de kracht van SF: een ‘wat als?’ vraag uitwerken om de zorgen van nu te onderzoeken.

Natuurlijk is het geen SF met nadruk op de wetenschap/ techniek/ vernieuwingen (traditionele sciencefiction), maar wel SF in de zin van Social Fiction (veranderde maatschappij, dystopische republiek der Nederlanden) en Speculative Fiction (Nederland wordt verwoest door een orkaan en de regering ontkent dit met 1984-achtige antifactualiteiten, gehandhaafd door een in muisgrijs gestoken VaderlandseGarde).

Het fraaie gebruik van typografie, interessante terugblikken en in elkaar hakende, aanvankelijk willekeurig lijkende opmerkingen, maken het een sterk verhaal. De censuurpoema maakt een mooie opmerking in het tweede hoofdstuk over de inhoud en de titel van het verhaal dat Jákob aan het schrijven is: "Je wilt toch serieus genomen worden, of schrijf je sciencefiction?". Ondanks die opmerking (of juist dankzij) gaat Jákob door met schrijven en stapt over de denigrerend bedoelde classificatie van zijn werk heen. KliFi staat hoog in de Bestseller 60, dus Jákob wordt serieus genomen, ook al schrijft Van Dis sciencefiction.