Met één woordje een fantastische wereld neerzetten
Ancillary Justice, de debuutroman van de Amerikaanse schrijfster Ann Leckie, won in 2014 niet alleen de Hugo Award voor beste roman, maar ook nog eens de Nebula Award, de Arthur C. Clarke Award en de BSFA Award. Daarbij komt dat het vervolg, Ancillary Sword, is genomineerd voor de Hugo Award van dit jaar. Dat is een prestatie van formaat en in het licht van de controverse die de Hugo Awards dit jaar omringt nog meer, zeker als Leckie de Hugo weer zou winnen.
Naar aanleiding van de Hugo Award in 2014 kocht uitgeverij Luitingh het eerste boek aan. Inmiddels is het vertaald als Het recht van de Radch door Mariëtte van Gelder. Het boek is net in het Nederlands verschenen.
Is het al die hype waard? Het antwoord is een volmondig ‘Ja’.
Eerst wat achtergrond: het boek speelt in een verre toekomst waar mensen door het universum zijn uitgezwermd door middel van sneller dan licht ruimtevaart (via portalen en in ruimteschepen). De Radch is een ruimterijk, onder leiding van Anaander Mianaai, wiens bewustzijn gedistribueerd is over duizenden genetisch identieke lichamen. De Radch heeft zich millennia lang beziggehouden met zeer agressieve expansie, waarbij buursterrenstelsels hardhandig verslagen en geassimileerd werden. Iedereen die zich verzette werd gedood of met een operatie van eigen bewustzijn ontdaan en daarna bestuurd door de kunstmatige intelligenties van de ruimteschepen van de Radch. Dit zijn de ancillaries uit de titel. De constante uitbreidingsoorlog heeft een militaristische samenleving opgeleverd, die alleen belang hecht aan rang en feodale familiebanden, niet aan sekse of ras. Voor de eigen burgers lijkt het een stabiele, prettige samenleving, maar voor de buitenwereld moet de Radch een Rijk van het Kwaad zijn.
De expansie van de Radch is zo’n twintig jaar voor de opening van het boek tot stilstand gekomen, onder druk van de Presger, een mysterieus alien-ras. De samenleving en de machthebbers hebben het moeilijk met het zich aanpassen aan de nieuwe omstandigheden.
Het verhaal wordt vanuit één hoofdpersoon verteld, maar in twee verschillende tijdlijnen en – vreemd genoeg – ook vanuit meerdere verschillende perspectieven. De hoofdlijn speelt in het ‘nu’ van het boek, al is dat een verre toekomst. De hoofdpersoon is Breq, de ik-figuur, die op een koude, afgelegen planeet ver buiten de Radch ruimte een oude bekende tegenkomt. Seivarden was ooit een luitenant aan boord van het troepenschip Justice of Toren, voordat hij kapitein werd van een eigen ruimteschip. Dat laatste is duizend jaar geleden vernietigd en pas onlangs is de reddingscapsule met daarin een ingevroren Seivarden teruggevonden. Hij kan niet omgaan met al die verloren jaren en is verslaafd geraakt aan drugs. Breq neemt hem mee op haar queeste.
Om te kunnen begrijpen wat die queeste is en hoe Breq Seivarden kan kennen van zo lang geleden, lees je de tweede verhaallijn, die negentien jaar voor de hoofdlijn speelt. Daar is Breq nog een anonieme soldaat (One Esk 19) zonder eigen wil, tussen duizenden andere ancillaries, die allemaal aangestuurd worden door de kunstmatige intelligentie van Justice of Toren. Op drie verschillende niveaus maak je kennis met dit karakter: overkoepelend Justice of Toren zelf, op kleinere schaal als One Esk (dat met één bewustzijn meerstemmig zingt om het volgende moment als een uitermate dodelijke vechteenheid op te treden) en op individueel niveau uit het gezichtspunt van verschillende ancillaries.
Dat is een van de dingen die dit boek zo geweldig maakt: de volkomen andere hoofdpersoon. Want je merkt aan alle reacties, gedragingen, gezichtsuitdrukkingen en dialogen dat Breq geen normaal mens is. Dat maakt haar enorm interessant, zeker in combinatie met de vraag wat er tussen de twee verhaallijnen in is gebeurd.
Nog een briljant aspect aan dit boek is hoe Leckie de samenleving van de Radch tot leven brengt in vele kleine en grote details. Zoals gezegd is het militaristisch en heeft elke familie en elke persoon een soort feodale verstandhouding met hoger geplaatsten (waardoor Seivarden na duizend jaar ook zo onthand is: diens familie bestaat niet meer en hij is alleen). Het meest intrigerende onderdeel van de Radch is dat ze geen onderscheid maken in sekse. Dit is in Breq nog verder doorgevoerd: zij ziet vaak oprecht niet aan mensen of ze man of vrouw zijn en moet haar best doen om daar geen fouten in te maken. De Radch gebruiken geen sekseaanduiding in hun taal. Leckie doet daar iets heel interessants mee: ze beschrijft alle personen in de vrouwelijke vorm. Op de tweede pagina wordt al gezegd dat Seivarden mannelijk is en toch refereren Breq en andere Radch consequent aan hem als ‘haar’ en ‘zij’. Door dit ene woord anders in te zetten dan we gewend zijn, krijg je als lezer bij elke keer dat er aan iemand gerefereerd wordt een dosis vervreemding. Leckie krijgt met één woordje een enorm stuk wereldbouw voor elkaar. Hierdoor merk je als lezer elke keer op hoe man-centristisch onze taal en samenleving eigenlijk is.
Is er dan niks mis met dit boek? Jawel, er zitten vreemde toevalligheden en wendingen in het verhaal en het tempo verandert abrupt in het laatste kwart. Maar dat doet niets af aan het rijke en fascinerende universum dat Leckie gecreëerd heeft, met haar prachtige cultuurbeschrijvingen, spannende verhaallijnen en iconische hoofdfiguren. Een absolute aanrader.
(voor deze recensie is de Engelstalige editie gelezen. Sommige namen en beschrijvingen zijn mogelijk anders vertaald in de Nederlandse editie)
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Martijn (Hebban Crew)
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
