Met één woordje een fantastische wereld neerzetten
Ancillary Justice, de debuutroman van de Amerikaanse schrijfster Ann Leckie, won in 2014 niet alleen de Hugo Award voor beste roman, maar ook nog eens de Nebula Award, de Arthur C. Clarke Award en de BSFA Award. Daarbij komt dat het vervolg, Ancillary Sword, is genomineerd voor de Hugo Award van dit jaar. Dat is een prestatie van formaat en in het licht van de controverse die de Hugo Awards dit jaar omringt nog meer, zeker als Leckie de Hugo weer zou winnen.
Naar aanleiding van de Hugo Award in 2014 kocht uitgeverij Luitingh het eerste boek aan. Inmiddels is het vertaald als Het recht van de Radch door Mariëtte van Gelder. Het boek is net in het Nederlands verschenen.
Is het al die hype waard? Het antwoord is een volmondig ‘Ja’.
Eerst wat achtergrond: het boek speelt in een verre toekomst waar mensen door het universum zijn uitgezwermd door middel van sneller dan licht ruimtevaart (via portalen en in ruimteschepen). De Radch is een ruimterijk, onder leiding van Anaander Mianaai, wiens bewustzijn gedistribueerd is over duizenden genetisch identieke lichamen. De Radch heeft zich millennia lang beziggehouden met zeer agressieve expansie, waarbij buursterrenstelsels hardhandig verslagen en geassimileerd werden. Iedereen die zich verzette werd gedood of met een operatie van eigen bewustzijn ontdaan en daarna bestuurd door de kunstmatige intelligenties van de ruimteschepen van de Radch. Dit zijn de ancillaries uit de titel. De constante uitbreidingsoorlog heeft een militaristische samenleving opgeleverd, die alleen belang hecht aan rang en feodale familiebanden, niet aan sekse of ras. Voor de eigen burgers lijkt het een stabiele, prettige samenleving, maar voor de buitenwereld moet de Radch een Rijk van het Kwaad zijn.
De expansie van de Radch is zo’n twintig jaar voor de opening van het boek tot stilstand gekomen, onder druk van de Presger, een mysterieus alien-ras. De samenleving en de machthebbers hebben het moeilijk met het zich aanpassen aan de nieuwe omstandigheden.
Het verhaal wordt vanuit één hoofdpersoon verteld, maar in twee verschillende tijdlijnen en – vreemd genoeg – ook vanuit meerdere verschillende perspectieven. De hoofdlijn speelt in het ‘nu’ van het boek, al is dat een verre toekomst. De hoofdpersoon is Breq, de ik-figuur, die op een koude, afgelegen planeet ver buiten de Radch ruimte een oude bekende tegenkomt. Seivarden was ooit een luitenant aan boord van het troepenschip Justice of Toren, voordat hij kapitein werd van een eigen ruimteschip. Dat laatste is duizend jaar geleden vernietigd en pas onlangs is de reddingscapsule met daarin een ingevroren Seivarden teruggevonden. Hij kan niet omgaan met al die verloren jaren en is verslaafd geraakt aan drugs. Breq neemt hem mee op haar queeste.
Om te kunnen begrijpen wat die queeste is en hoe Breq Seivarden kan kennen van zo lang geleden, lees je de tweede verhaallijn, die negentien jaar voor de hoofdlijn speelt. Daar is Breq nog een anonieme soldaat (One Esk 19) zonder eigen wil, tussen duizenden andere ancillaries, die allemaal aangestuurd worden door de kunstmatige intelligentie van Justice of Toren. Op drie verschillende niveaus maak je kennis met dit karakter: overkoepelend Justice of Toren zelf, op kleinere schaal als One Esk (dat met één bewustzijn meerstemmig zingt om het volgende moment als een uitermate dodelijke vechteenheid op te treden) en op individueel niveau uit het gezichtspunt van verschillende ancillaries.
Dat is een van de dingen die dit boek zo geweldig maakt: de volkomen andere hoofdpersoon. Want je merkt aan alle reacties, gedragingen, gezichtsuitdrukkingen en dialogen dat Breq geen normaal mens is. Dat maakt haar enorm interessant, zeker in combinatie met de vraag wat er tussen de twee verhaallijnen in is gebeurd.
Nog een briljant aspect aan dit boek is hoe Leckie de samenleving van de Radch tot leven brengt in vele kleine en grote details. Zoals gezegd is het militaristisch en heeft elke familie en elke persoon een soort feodale verstandhouding met hoger geplaatsten (waardoor Seivarden na duizend jaar ook zo onthand is: diens familie bestaat niet meer en hij is alleen). Het meest intrigerende onderdeel van de Radch is dat ze geen onderscheid maken in sekse. Dit is in Breq nog verder doorgevoerd: zij ziet vaak oprecht niet aan mensen of ze man of vrouw zijn en moet haar best doen om daar geen fouten in te maken. De Radch gebruiken geen sekseaanduiding in hun taal. Leckie doet daar iets heel interessants mee: ze beschrijft alle personen in de vrouwelijke vorm. Op de tweede pagina wordt al gezegd dat Seivarden mannelijk is en toch refereren Breq en andere Radch consequent aan hem als ‘haar’ en ‘zij’. Door dit ene woord anders in te zetten dan we gewend zijn, krijg je als lezer bij elke keer dat er aan iemand gerefereerd wordt een dosis vervreemding. Leckie krijgt met één woordje een enorm stuk wereldbouw voor elkaar. Hierdoor merk je als lezer elke keer op hoe man-centristisch onze taal en samenleving eigenlijk is.
Is er dan niks mis met dit boek? Jawel, er zitten vreemde toevalligheden en wendingen in het verhaal en het tempo verandert abrupt in het laatste kwart. Maar dat doet niets af aan het rijke en fascinerende universum dat Leckie gecreëerd heeft, met haar prachtige cultuurbeschrijvingen, spannende verhaallijnen en iconische hoofdfiguren. Een absolute aanrader.
(voor deze recensie is de Engelstalige editie gelezen. Sommige namen en beschrijvingen zijn mogelijk anders vertaald in de Nederlandse editie)
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Martijn (Hebban Crew)
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
