Op ontdekkingsreis langs long, hart en lever

Als Niamh Whitehouse tijdens het werken in de tuin haar hand openhaalt aan een doorn, lijkt er in eerste instantie niks aan de hand. De wond bloedt wel maar verder heeft ze geen klachten. De volgende dag voelt ze zich niet lekker en even later zakt ze in elkaar. Arts Gavin Francis komt haar vol met plastic buisjes in haar neus, mond, nek, pols, arm en blaas tegen op de intensive care.

De giftige stoffen die in haar bloed waren gekomen, hadden zich vermenigvuldigd en vervolgens Niamh lichaamsfuncties plat gelegd. Ze lijdt aan bloedvergiftiging en haar lever en nieren hadden het gedeeltelijk laten afweten. Het ziet er niet goed uit voor Niamh. Francis vraagt meerdere leverfunctietests aan om de bloedwaarden in de gaten te houden. Ze overleeft. 'Zelfs wanneer het oordeel ongustig is, herstelt de lever zich vaak', schrijft Francis.

Uiteenlopende carrière

Het verhaal van Niamh is opgenomen in het boek Avonturen in de mens. Hierin beschrijft Gavin Francis zijn ervaringen als arts en wereldreiziger. Hij doet dat met achttien verhalen over het menselijk lichaam, van de hersenen tot en met de kleinste teen. De inhoud komt uit Francis’ uiteenlopende medische carrière. Voordat hij als huisarts begon, werkte hij in Afrikaanse en Indiaanse dorpsklinieken werkte en was Francis expeditiearts op de Noordpool en in Antarctica. Het boek dat hij hierover schreef, Empire Antarctica, werd in 2013 verkozen tot Schots boek van het jaar.

In het boek maakt Francis inzichtelijk hoe zwak en tegelijkertijd hoe sterk het menselijk lichaam is. In het dagelijks leven staan we niet stil bij de functie van onze organen, bloedsomloop of spierenstelsel. Pas als ons iets overkomt, worden we gedwongen om ons in het probleem te verdiepen.

De 262 pagina’s durende reis door het menselijk lichaam is informatief en interessant. Francis legt geneespraktijken uit aan de hand van de ziektebeelden van patiënten die hij te zien krijgt. Op een heldere manier vertelt uit hoe je een ziekte, aandoening of zelfs de dood kunt vaststellen en waarom een arts doet wat hij doet.

Onverwachte invalshoeken

Wat doe je bijvoorbeeld als de linkerkant van het gezicht verlamd is? Als een patiënt tijdens een motorongeluk zijn schouder heeft verbrijzeld? Of als er iemand binnenkomt die met een spijkerpistool een spijker door zijn hand geschoten heeft? Francis legt het helder uit en bekijkt ziekenbeelden vanuit een onverwachte invalshoek. Het zijn zeker niet allemaal goednieuwsverhalen. Als arts beseft de Schot dat wat hij voor zijn patiënten kan doen vaak beperkt is. Niamh heeft simpel gezegd geluk dat haar lever zo sterk is, dat ze vanzelf hersteld.

Tijdens zijn vertellingen maakt Francis een aantal uitstapjes naar medische ontwikkelingen, de geschiedenis en zelfs naar kunst en cultuur. In het hoofdstuk over de lever van Niamh beschrijft Francis bijvoorbeeld dat men vroeger aannam dat bloed in de lever ontstond en vanaf daar naar het hart stroomde. Shakespeare dacht daarom dat de hoeveelheid bloed in je lever iets zei over je levenskracht. En als de jager in het klassieke sprookje Sneeuwwitje de koningin varkenslever voorschotelt en zij dat tevreden op eet, ‘verwijt’ Francis haar dat ze geen verstand heeft van anatomie; ‘varkenslevers zijn bobbeliger dan die van ons, met hun relatief gladde kwabben.’

Het enthousiasme en de helderheid waarmee Francis zijn ervaringen deelt en dat weet te koppelen aan kunst, cultuur, wetenschap en geschiedenis, maken van Avonturen in de mens een prachtige reis door het menselijke lichaam.