Aangrijpend verhaal over Philips-meisje

In Het Philips-meisje van Kamp Vught vertelt Sanne van Heijst het bijzondere verhaal van het Philips-Kommando aan de hand van de Duitse Gerda Nothmann.

Het boek volgt in chronologische volgorde de levensloop van Gerda en haar familie. Als in de jaren ’30 het antisemitisme toeneemt en de leefomstandigheden voor Joden in Duitsland afnemen, vlucht Gerda naar Nederland. Uiteindelijk komt ze samen met haar Tilburgse gastgezin in Kamp Vught terecht. Daar produceert ze in de Philips-werkplaats radiobuizen voor de Duitse oorlogsvoering. Door de onmisbaarheid van het werk ontloopt het Philips-commando lang transport naar het Oosten en later de gaskamers van Auschwitz. De joodse Philips vrouwen werken daarna in verschillende kampen voor Telefunken. In 1945 komt Gerda uitgehongerd en halfdood aan in Zweden, waarna ze in Verenigde Staten haar leven weer opbouwt.

Voor het schrijven van Gerda’s levensverhaal maakte Van Heijst gebruik van Gerda’s memoires, die achterin het boek zijn opgenomen. Deze herinneringen en de levensloop van Gerda vormen de rode draad. Daarnaast reconstrueert de auteur aan de hand van briefwisselingen hoe de familie Nothmann in Berlijn probeert te overleven, totdat het gezin in de armen valt van de nazi’s. Hoe het Gerda, die inmiddels overleden is, verging in de VS wordt duidelijk uit de naoorlogse familiedocumenten.

Door de trieste gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog terug te brengen tot de belevingswereld van de Nothmanns, komen antisemitisme en vervolging erg dichtbij. De briefwisselingen tussen het gezin en Gerda zijn bovendien erg emotioneel. Zo schrijft de vijftienjarige Gerda haar ouders dat ze jaloers is op de kinderen van haar gastgezin, als zij gearmd met hun moeder over straat lopen. “Gauw komt er een tijd waarin ook wij weer bij elkaar zullen zijn”, antwoordt haar moeder.

De gebeurtenissen in het leven van Gerda, haar familie en het Kommando worden in de grotere context van de oorlog geplaatst. Het prettig geschreven boek is daarom niet alleen een biografisch, maar ook informatief. Zo wordt beschreven hoe Philips zich tot het uiterste heeft ingespannen om de Joden van het Philips-Kommando in Kamp Vught te houden en welke ‘privileges’ de leden van het Kommando genoten. Ook vertelt Van Heijst waarom Philips concurrent, Telefunken, de Joodse werknemers zo graag wilde hebben dat ze de gaskamers ontliepen.

Van Heijst schreef dit debuut voor de Stichting Geschiedschrijving Philips-Kommando Concentratiekamp Vught ’43-’44. Is de auteur dan wel kritisch genoeg? Philips heeft na de oorlog immers de nodige kritiek te verduren gekregen. Het elektronicaconcern maakte gebruik van dwangarbeiders tijdens de productie van goederen voor de vijandelijke Duitse oorlogsindustrie. De discussie over goed of fout komt tijdens het verhaal zelf niet aan bod, maar gelukkig wel in de epiloog. Een klein smetje is wel dat alleen de ‘foutargumenten’ weerlegd worden en dat alleen de voorstanders van de rol van Philips aan het woord komen.

Feit is wel dat Gerda en de andere leden van het Philips-Kommando hun leven deels te danken hebben aan Philips. Dat Gerda, als enige van haar gezin, de oorlog overleefde heeft uiteindelijk te maken met willekeur of geluk. Een terugkerend thema in alle verhalen over slachtoffers van de Holocaust. Dat neemt niet weg dat Het Philips-meisje van Kamp Vught een uitgebreid, belangrijk en aangrijpend verhaal is.