'Gek’, maar met eerbied en ootmoed beschreven
Inderdaad, Roger Van de Velde brengt het grootste deel van zijn acht laatste levensjaren door in instellingen in onder meer Antwerpen en Merksplas. Zou hij nu geleefd hebben, dan was zijn lot ongetwijfeld anders geweest. Tijdens die lange periodes van internering is het hem nadrukkelijk verboden te schrijven. Desondanks slaagt hij erin ergens pen en papier op de kop te tikken en dat te doen wat hem geestelijk in leven hield: schrijven. De teksten van zijn debuut “Galgenaas” worden naar buiten gesmokkeld door zijn vrouw, die ze naar verluidt verstopt in haar onderbroek. Later krijgt Van de Velde dankzij de bemiddeling van collega-schrijvers de goedkeuring om op gezette tijden te schrijven.
Het zijn die verhalen die in 1969 verschijnen in spraakmakende bundel “De knetterende schedels”, een bundel verhalen over de psychiatrische kliniek Sint-Jozef in Mortsel. Hierin portretteert Van de Velde een aantal patiënten en klaagt de wantoestanden in de kliniek. Kort daarna schrijft hij met “Recht op antwoord” een vlammende, verontwaardigde aanklacht tegen het toenmalige Belgische rechtssysteem. Het pamflet krijgt in 1970, een paar weken voor zijn plotselinge dood (hij overlijdt op een Antwerps terras aan de gevolgen van een overdosis Palfium - en wellicht een te grote hoeveelheid alcohol –, de Ark-prijs voor het Vrije Woord.
Vijftig jaar na het overlijden van Roger Van de Velde ligt er een splinternieuwe druk van “De knetterende schedels” en “Recht op antwoord” in de boekhandel en wat blijkt? Deze verhalen, die iets meer dan een halve eeuw oud zijn, staan nog altijd overeind, blijven imponeren en getuigen nog steeds van het stilistische talent van Van de Velde, die als achttienjarige het volgende advies krijgt van Willem Elsschot, aan wie hij een gedicht ter beoordeling heeft gestuurd: ‘Schrijf uitsluitend over mensen en dingen die gij kent en doe het zo sober, zo eerlijk mogelijk, zonder u te storen aan modeverschijnselen en de praat voor de vaak van geleerde estheten’.
Dat hij die goede raad voor de rest van zijn korte schrijversleven ter harte neemt, blijkt met name uit de twintig verhalen, hier gepresenteerd als een roman, in “De knetterende schedels”. Niet dat hij zich daarin toont als iemand die sober schrijft, maar wel als een schrijver die weinig woorden nodig heeft om de mensen over wie hij schrijft én zichzelf te schetsen. Zoals de doofstomme Séraphin uit “Bevroren water”, die hem op een bepaalde dag een briefje toeschuift waarop hij hem vraagt of het klopt dat de mens voor het grootste deel uit water bestaat, dus ook de aantrekkelijke filmster Dorothy Lamour, op wie Séraphin een beetje verliefd is. Het antwoord zet hem aan het denken. Twee dagen later vraagt hij Van de Velde of God bestaat. Het antwoord op die vraag is ontwijkend, ‘ik geloof wat ik weet en zie en begrijp. Van God weet en zie en begrijp ik niets’. Wat de arme Séraphin doet verzuchten: ‘In de veronderstelling dat God bestaat, waarom heeft hij dan het water in mijn mond en in mijn oren bevroren?’
“De knetterende schedels” zit vol met dit soort dialogen en observaties. Neem het verhaal “Les in wijsbegeerte”, waarin de verteller een gesprek heeft met de Bulgaar Casimir, die al tweeëndertig jaar in het ‘asiel’ zit. Casimir, wiens misdrijf zo onthutsend is dat ‘slechts weinigen het kenden en niemand het wilde noemen’, is in een meditatieve stemming en geeft college over ‘het geluk’, dat volgens hem ‘een menselijke constructie’ is. Om die stelling kracht bij te zetten, steekt hij een monoloog af die echo’s oproept van Kant, Hegel, Schopenhauer, Sartre en Freud, ‘lievelingsauteur van geestesgestoorde intellectuelen’. En net op het moment dat je je als lezer afvraagt of Casimir gezien zijn ogenschijnlijk vreedzame ziel niet in aanmerking komt voor ontslag uit de inrichting, neemt het verhaal een compleet onvoorziene wending. Prachtig van opbouw en een geweldige apotheose. Zoals dat geldt voor elk verhaal. Van de Veldes personages zijn ‘gek’, maar worden door de schrijver steeds met eerbied en ootmoed beschreven. De lezer krijgt op geen enkel moment het gevoel dat hij naar aapjes zit te kijken. Dat is een niet te onderschatten verdienste.
Na deze verhalen is “Recht op antwoord” een stevige brok tekst met heel wat omwegen en feitelijkheden. Maar het biedt een ontluisterend beeld van de werking en de wereldvreemdheid van het Belgische gerecht in de tweede helft van de vorige eeuw. En het biedt gelukkig ook het nodige moois, zoals dit fragment: ‘Ik heb weleens gehoord van mensen die plotseling krankzinnig worden, zoals er mensen zijn die in één nacht grijze haren krijgen. Maar aan zo’n crisis ligt altijd een oorzaak ten grondslag. Daarbij komt nog dat grijze haren een niet te loochenen evidentie zijn, terwijl over aard en graad van krankzinnigheid eindeloos kan gediscuteerd worden.’
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Martin Overheul
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
