Tijdloze verhalen om traag te lezen

Sommige boeken zijn niet gemaakt om te verslinden. Deze leg je op je nachtkastje, en elke avond lees je er een klein stukje in, om het gelezene vervolgens te verwerken. Alle verhalen van Jean Rhys (1890-1979) is zo’n boek. Het staat boordevol korte verhalen, en als we de titel mogen geloven bevat het alles wat de schrijfster ooit publiceerde, volwaardige romans uitgezonderd. Kort mag men in dit geval letterlijk nemen, want vele ervan blijven beperkt tot drie à vijf bladzijden. Met maar liefst 51 verhalen, gespreid over 400 bladzijden, ligt de gemiddelde paginalengte op acht, maar twee langere verhalen beïnvloeden dit cijfer en verder wordt dit gemiddelde bijna nooit gehaald. Even de tijd nemen om de personages te leren kennen, is er dan ook niet bij. Elke avond één verhaal lezen voor het slapengaan mag dan wel de ideale leeswijze zijn voor deze bundel, het kost je dan anderhalve maand en dat is een luxe die een Hebban-recensent helaas niet heeft.    

Schrijver Jan Brokken leidt in met een voorwoord. Niet verwonderlijk, aangezien hij al enkele werken schreef met Rhys als onderwerp. Hij wijst de lezers er ook op dat Kristien Hemmerechts haar proefschrift aan Rhys’ boeken wijdde. De schrijfster fascineert blijkbaar, en toch bleef ze relatief onbekend, wat Brokken ook bevestigt. Rhys groeide op in de Caraïben, op het eiland Dominica. Als dochter van blanke ouders werd ze als zeventienjarige naar Engeland gestuurd als straf omdat ze een lokale kleurling had gekust. Hoewel het dertig jaar duurde voor ze haar geboortegrond terugzag, had zeventien jaar Dominica van haar een rasechte Creoolse gemaakt. Ze ging schrijven als remedie tegen het vergeten. Haar romans en verhalen zijn gebaseerd op herinneringen en haar hoofdpersonage is zelf vaak een Creoolse vrouw. Deze bundeling verscheen oorspronkelijk in het Engels en werd deels vertaald door Lisette Graswinckel. Omdat zowat een kwart van de verhalen al eerder verscheen als Mens, slaap je roes uit, met vertaling door W.A. Dorsman-Vos, werden deze niet opnieuw vertaald.    

De vrouwelijke hoofdpersonages gedragen zich in deze verhalen erg ambigue en dat past bij de schrijfster. Rhys was als vrouw vrijgevochten, prostitueerde zich een tijdje, liet zich door ex-minnaars onderhouden, raakte verslaafd aan alcohol, maar schikte zich ook driemaal in een ondergeschikte rol als getrouwde huisvrouw. Ze lachte met journalisten die opperden dat haar personages feministisch zouden zijn. De vrouwen in het boek laten zich niet zomaar domineren of kleineren, maar menen ook dat vrouwen niet de hersenen hebben om bepaalde dingen te begrijpen en dat ze er zijn om een man te dienen. Toch dirigeren ze hun leven in de richting waarin ze het willen hebben. Het is lastig om te doorgronden wat de personages uiteindelijk drijft en hoe ze precies denken. Dat de verhalen zo kort zijn, helpt niet echt.    

Vele verhalen spelen zich af in het Parijs van de jaren 1920, waar Rhys in die periode woonde nadat ze huwde met een Franstalige Belg. Dingen die ze er zag of meemaakte, verwerkte ze in haar proza. Vaak denkt men daarom een dagboek te lezen. Dat Rhys steevast de ik-vorm gebruikt en dat de verschillende hoofdpersonages het vaak hebben over hun Creoolse roots, versterkt dit gevoel. Ondanks de tijdsperiode is het taalgebruik opvallend tijdloos, en ook de thema’s zoals racisme, vrouwenrechten en rijk-arm-tegenstellingen, zijn dat. De meeste van deze verhalen kunnen probleemloos een eeuw later worden gesitueerd zonder dat dat opvalt.    

De verhalen hebben niet altijd een duidelijke inleiding, maar vaker nog eindigen ze heel abrupt en zonder clou, of zijn ze nergens naartoe gegaan. Vrouwen verliezen zich wel eens in eindeloze conversaties of monologen en ratelen maar door zonder dat het de plot ten goede komt. De superlatieven van hedendaagse collega-schrijvers ten spijt, maakt dit een aanzienlijk deel van de verhalen oersaai. Pas wanneer men de tijd neemt om alles meermaals te lezen en te analyseren, komt Alle verhalen tot bloei.