Een telbaar oneindig aantal verhaallijnen

‘Je zoon van zeven wordt opgepakt en verhoord. Onvoorstelbaar. Zeven jaar. Wees even vader en stel u voor dat uw zevenjarige zoon voor uw ogen wordt opgepakt. Geblinddoekt. Polsen geboeid met kabelbinders.’ - Bassam Aramin, vader van Abir 

Bassam Aramin is een Palestijn die zijn dochter Abir verloor door een Israëlische rubberkogel. Ze was op dat ogenblik tien. Rami Elhanan is Israëliër en verloor zijn dertienjarige dochter Smadar bij een Palestijnse zelfmoordaanslag. Hoewel onwaarschijnlijk, worden de beide vaders goede vrienden. Geen fictie, want de beide mannen bestaan echt en strijden nu samen voor vrede. Colum McCann ontmoette hen een aantal jaren geleden en raakte geboeid door wat ze hadden meegemaakt. Met Apeirogon geeft hij aan de gebeurtenissen een eigen niet-alledaagse draai.

Colum McCann (1965) is een Iers-Amerikaans schrijver, afkomstig uit Dublin maar verkast naar New York, waar hij lesgeeft. Bijna alles wat hij schreef is naar het Nederlands vertaald en met zijn boeken won hij al een tiental grote internationale prijzen. Zijn voorgaande boek, Trans-Atlantisch werd genomineerd voor de Man Booker Prize 2013, maar kwam niet verder dan de longlist. Op een collectie korte verhalen na, is Apeirogon het eerste boek dat sindsdien van hem verschijnt, vertaald door Frans van der Wiel. Over het Midden-Oosten wist hij weinig, maar dat hield hem niet tegen hier toch een boek over te schrijven en dat is op zijn zachtst gezegd verrassend.

Een apeirogon is een geometrische vorm met een telbaar oneindig aantal zijden. Dat de schrijver dat als titel van het boek koos, is natuurlijk geen toeval. De samenkomst van de twee hoofdpersonages in dit verhaal is een gevolg van een schier oneindig aantal gebeurtenissen die men een voor een kan opsporen. Dat is wat McCann ook in grote mate doet. Hij legt verbanden waar men niet onmiddellijk aan denkt en het is indrukwekkend hoe hij eraan slaagt de meest vreemde dingen met elkaar te verbinden.

Het boek is opgedeeld in 1.001 hoofdstukken. Deze zijn allemaal erg kort, soms niet meer dan één zinnetje, soms alleen maar een foto. Hij bouwt op tot hoofdstuk 500, vervolgt dan met 1.001, en begint dan opnieuw vanaf 500 af te tellen. Zo wordt een symmetrie opgebouwd en in enkele gevallen is het zelfs zo dat de beide hoofdstukken met hetzelfde nummer, ook helemaal identiek zijn. Herhaling van bepaalde stukjes komt in dit boek wel vaker voor en zorgt voor een versterkend effect. Verder schotelt McCann een allegaartje voor van korte fragmenten, indrukken, en weetjes die soms schijnbaar niets met het verhaal te maken hebben. Over vogels bijvoorbeeld, of over het kruis van Jezus, over de afkomst van bepaalde woorden, … Maar schijn bedriegt. Alles hangt ingenieus aan elkaar, alleen is het soms even geduld uitoefenen voor dat duidelijk wordt.

Het verhaal is waargebeurd en is ook fictie. De beide hoofdstukken 500 zijn een herwerking van interviews met de twee vaders. Voor al de andere heeft McCann zijn fantasie aan het werk gezet. Hij heeft situaties en dialogen verzonnen, en dat maakt het knap lastig want je weet dat dingen waargebeurd zijn, maar niet precies welke, of hoeveel. De schrijver zelf zaait ook verwarring door in een voorwoord te suggereren dat hij zich vrijheden heeft gepermitteerd, maar in een nawoord uitdrukkelijk te vermelden dat dit fictie is en dat gelijkenissen met bestaande personen toeval is. Lastig. Wie de waarheid wil achterhalen, vindt gelukkig massa’s materiaal hierover op internet terug.

Wat in ieder geval waar is, is dat McCann de sfeer tussen Israël en Palestina, voor zover een buitenstaander dat kan aanvoelen, kristalhelder heeft weten over te brengen. Door zijn bijzondere aanpak om alles kriskras door elkaar te plaatsen en zich van chronologie geen bal aan te trekken, houdt hij zijn lezers uitermate geboeid. Nog voor het boek uit was, kocht Steven Spielberg de filmrechten al. Nu is het afwachten voor welke prijzen dit boek (op zijn minst) genomineerd wordt. Dat dat zal gebeuren, staat buiten kijf.