Overrompelend en donker, maar toch ook veel humor

Een Hongaars stadje is in blijde verwachting als wordt vernomen dat baron Béla Wenckheim na een halve eeuw zal terugkeren. Hij migreerde destijds naar Argentinië en het gerucht gaat dat hij schatrijk is. Ervan overtuigd dat de baron van plan is het zieltogende stadje nieuw leven in te blazen, wil de burgemeester alles in het werk stellen om de man een warm welkomstfeest te geven. Wenckheim is echter gevlucht omdat hij gokschulden heeft, iets waar de stedelingen pas achter komen als hij niet lang na zijn aankomst door een ongeluk overlijdt. Het luidt het apocalyptische einde van het stadje in, dat door vuur verwoest wordt en alle inwoners doodt, op een idioot na die bovenin een watertoren zit.    

De Hongaarse schrijver László Krasznahorkai (1954) debuteerde in 1985 met het in 2012 vertaalde Satanstango. Dat zijn boeken fenomenaal en veelomvattend zijn, mocht al meteen blijken. Een poging om het te verfilmen leverde immers een prent op die maar liefst zeven uur duurde! De auteur is bij ons niet erg bekend en er was een Man Booker International Prize nodig voor De melancholie van het verzet als tweede boek in 2016 werd vertaald. Baron Wenckheim keert terug is pas het derde boek dat een vertaling krijgt, en dat is opnieuw de verdienste van vaste vertaler Mari Alföldy.    

Je kan niet anders dan respect hebben voor een vertaler die het voor elkaar krijgt om Krasznahorkai’s boeken te vertalen. Als je ze leest, begrijp je ook waarom het jaren duurt voor een nieuwe vertaling klaar is. De man heeft namelijk niet zoveel met punten en alinea’s. Zinnen gaan pagina’s lang door, staan vol komma’s, gedachtestreepjes en dubbele punten. Zo’n zin kan een monoloog zijn die in het hoofd van een personage voorgedragen wordt, maar evengoed komen meerdere personages aan het woord en verandert het perspectief. Eén komma is voldoende om een zin een heel andere wending te geven. Hoe, waar en wanneer een zin eindigt, is altijd weer een verrassing. Of je aan het eind nog weet waar hij bij het begin over ging, ook dat is nooit zeker. Dit boek in een korte synopsis samenvatten is dan ook onbegonnen werk.    

De figuren uit het boek klungelen voortdurend. Dat maakt hen charmant grappig, maar men ziet al snel hoe tragisch ze in feite zijn en hoe donker en somber Krasznahorkai’s werk is. De personages gaan heel diep in hun denken en de vele opgevoerde monologen en zijsprongen omvatten soms volledige bijverhalen die niet noodzakelijk veel met de hoofdplot te maken hebben. Krasznahorkai wisselt zo vaak van onderwerp dat men het boek onmogelijk van bij de eerste lezing helemaal kan doorgronden.    

Elk hoofdstuk kreeg twee titels. Een volwaardige, maar ook een andere van slechts één woord. Achter elkaar geplaatst vormen de woorden een melodie: trrr... ram pam pam pam hmmm rarira ri rom. Is dit als grap bedoeld, of zit er een betekenis achter? Het zou de aanzet kunnen zijn van het lied waarmee het boek eindigt nadat de stad in vlammen is opgegaan. Of ook niet. Dat is een van de vele mysteries die dit boek rijk is.    

In sommige hoofdstukken gaat de auteur bij monde van zijn personages stevig tekeer tegen gevestigde normen en waarden. Het meest opvallende is ‘Aan de Hongaren’, waarin hij zijn landgenoten de mantel uitveegt en hen het meest weerzinwekkende en walgelijke volk noemt dat de aarde ooit heeft voortgebracht. Hongaar-zijn is een ziekte, zo fulmineert hij. De sterk gekruide taal die Krasznahorkai hanteert als hij tegen identiteit, religie of andere abstracte waarden van leer trekt, is tegelijk hilarisch en bijtend scherp.    

Aan het eind van het boek is niet alles zonneklaar. Dit verhaal kent zoveel vertakkingen en lagen dat sommige ervan je tijdens het lezen onvermijdelijk ontglippen. Krasznahorkai overdondert. Deze indrukwekkende spraakwaterval eist van bij de eerste bladzijde je onverdeelde aandacht op. Na Baron Wenckheim keert terug heb je heel wat moois om over na te denken.