Geboetseerde verwarring

Denizhan Kuypers is de zoon van een vanuit Turkije geïmmigreerde man en een Nederlandse vrouw. Hij kreeg de familienaam van zijn moeder en zijn voornaam werd al snel ingekort tot Deniz. Hij groeide op in Nederland, maar de relatie met zijn vader verliep altijd moeizaam en ging met veel angst en geweld gepaard. Als volwassene verhuisde hij naar de VS, waar hij trouwde en kinderen kreeg.

Het voorgaande is een stukje biografie van de schrijver Deniz Kuypers (1981), maar is ook de biografie van het hoofdpersonage Deniz Kuypers. En toch, zo wordt ons zowel vooraan als achteraan in het boek met grote stelligheid voorgehouden, is dit een werk van fictie. Om verwarring te vermijden gebruiken we hieronder Kuypers als het de auteur betreft en Deniz voor het personage.

In De atlas van overal probeert Kuypers de relatie met zijn vader – of het grotendeels ontbreken daarvan – te ontrafelen en te begrijpen. Omdat hij van zijn vader zelf nooit veel te weten is gekomen, gebruikt hij het weinige dat hij wel weet als referentiekader. Het is een raamwerk met grote gaten die hij poogt op te vullen met gebruikmaking van zijn fantasie. Niet alleen hoopt hij zo te achterhalen wie zijn vader, ondertussen een tachtiger, eigenlijk is, maar ook hoe diens leven eruitzag voor hij naar Nederland kwam. Tegelijk zoekt de auteur ook naar zichzelf. Want ook hij is geëmigreerd en hij vraagt zich af waar die onrustige natuur die ze delen, vandaan komt.

Oké, we worden er van bij aanvang voor gewaarschuwd dat elke overeenkomst met de werkelijkheid op toeval berust, maar toch is dat lastig te geloven. Het verhaal wordt in de ik-vorm verteld door Deniz, en is een afwisseling van fragmenten over hemzelf en passages waarin zijn vader belicht wordt. De stukjes die verifieerbaar zijn, kloppen met de werkelijkheid en als lezer ga je algauw geloven dat alles daarom autobiografisch is. De anekdoten over de jeugd van Deniz’ vader zijn doorweven met detail en dialoog en lijken daarom heel waarheidsgetrouw. Om ons toch bij de les te houden, schrijft de auteur af en toe dingen als 'Natuurlijk ben ik hier aan het aanvullen, inkleuren. Om van een monoliet een mens te maken.'

Het boek is in twee delen ingedeeld. In het eerste deel bevindt Deniz zich in Amerika en hij probeert van daaruit de relatie met zijn vader te schetsen. Zijn zus in Nederland, die nog wel contact met hun vader heeft, ontfutselt aan hun ouders subtiel wat informatie. Over vaders andere gezin bijvoorbeeld, dat in Turkije woont en dat hij jaarlijks voor enkele weken gaat bezoeken. Maar die werkwijze verloopt moeizaam en Deniz wordt er alleen maar onrustiger door. Hij voelt zich even ontheemd als zijn vader en vraagt zich af of hij er wél ooit in zal slagen om van zijn nieuwe thuisland een thuis te maken, wat zijn vader niet lukte. Hij besluit naar Nederland af te reizen en voor het eerst in vele jaren zijn vader te zien. Daarover gaat het tweede deel van het boek.

Waarom zijn er in de wereld zoveel vaders en zoons die elkaar niet vinden? Is het omdat ze te verschillend zijn? Of juist omdat ze zo op elkaar lijken? Kuypers probeert met deze roman uit te vissen in hoeverre hij op zijn vader lijkt, en doet dat op aantrekkelijke wijze. De levensloop van zijn vader, ongeacht hoeveel ervan fictief is, voelt eerlijk aan en leest als de roman die hij beoogt te zijn. De levensvragen en twijfels die het hoofdpersonage bezighouden en die daartussen verweven zitten, staan dat romangevoel niet in de weg. Je raakt evenwel nooit los van het gevoel alles waargebeurd is, en dat is verwarrend. Maar het is precies daarom dat de auteur een uniek boek wist te boetseren dat je achteraf niet meteen loslaat.