Een unieke tijdcapsule

Shūgorō Yamamoto is het schrijversalias van Satomu Shimizu (1903-1967), een schrijver van voornamelijk korte verhalen. Hij heeft tijdens zijn leven minstens veertien verschillende schrijversnamen gebruikt waarvan Yamamoto er slechts één is, maar wel zijn bekendste en meestgebruikte. De persoon met deze naam heeft echt bestaan en was de eigenaar van het pandjeshuis waar Shimizu werkte en woonde, en die het schrijftalent van zijn leerjongen onderkende en stimuleerde. De blauwe schuit is een verzameling van verhalen die de auteur baseerde op een verblijf van zo’n vijftien maanden in het vissersdorpje Urayasu tussen juli 1928 en september 1929. Waarom Shimizu dit alias koos en hoe en waarom hij in Urayasu belandde, wordt door vertaler Jacques Westerhoven uitvoerig in een nawoord uitgelegd.

Het boek is een mengvorm van meerdere genres. Men kan het allereerst beschouwen als een roman waarin het wedervaren van een aantal bewoners van Urayasu verteld wordt. Elk hoofdstuk spitst zich toe op één bewoner of familie en leest als een kort verhaal. Sommige bewoners komen meermaals terug, maar de meesten niet. De verhalen werden oorspronkelijk afzonderlijk gepubliceerd in feuilletonvorm in het maandblad Bungei Shunjū tussen januari 1960 en januari 1961. Het is dus eveneens een verhalenbundel. Een aantal verhalen worden in de ik-vorm gebracht en gaan over de lotgevallen van de schrijver zelf. Een laatste verhaal, waarin hij na dertig jaar terugkeert naar het dorp, sluit het geheel af.

Omdat de verhalen op waargebeurde feiten gebaseerd zijn, is het boek ook te beschouwen als een dorpskroniek. Zo vertelt Yamamoto waarom een man zijn kreupele vrouw op de rug naar het plaatselijke badhuis draagt om haar daar te wassen. Verder beschrijft hij heel ongedwongen hoe inwoners het stiekem aanleggen met elkaar, en schuwt humor en zelfspot niet, bijvoorbeeld wanneer hij beschrijft hoe hijzelf opgelicht wordt wanneer hij een blauwe schuit koopt, en hoe hij wordt uitgelachen als hij er niet in slaagt hiermee degelijk uit te varen. De auteur schreef daarnaast enkele romantische of ontroerende getuigenissen neer, zoals het relaas van kapitein Kōyama die jarenlang riviervaart deed en een platonische liefde onderhield met Aki, hij vanop zijn schip, zij vanop de kade.

'Een jaar of wat geleden, na de feestelijke presentatie van een nieuw boek, heeft Fusao Hayashi me eens getrakteerd op gefrituurde garnalenkoppen. […] Ik stak één zo’n kop in mijn mond, maar hoeveel calcium er ook in mocht zitten, ik kreeg het niet door mijn keel. Ik spuwde het vliegensvlug uit in een servetje en gooide dat onder de tafel. Hayashi had overtuigend bewezen dat mensen die dit als afval weggooiden groot gelijk hadden.'

Hoewel de verhalen bijna een eeuw geleden gesitueerd zijn, zijn ze opvallend speels en modern. De Japanse cultuur is er sterk in aanwezig en toch blijven veel van de beschrijvingen herkenbaar, met hier en daar zelfs flarden Westerse cultuur erin. Dat leidt soms tot conflicten, bijvoorbeeld zoals wanneer de schrijver de achtjarige Chō meeneemt naar de bioscoop, waar Simba. The King of the Beasts speelt, een Amerikaanse avonturenfilm uit 1928. Chō begrijpt het concept van film niet en vermaakt de andere bezoekers – én de lezers – enorm met de manier waarop hij met de beelden meeleeft en er commentaar op geeft.

Modern of niet voor zijn tijd, het neemt niet weg dat er toch nog redelijk wat begrippen in het boek staan die onbekend zijn. De vertaler heeft daarom de nodige asterisken in de tekst geplaatst die verwijzen naar een verklarende woordenlijst achteraan en die is nuttig en nodig, maar ook interessant. Vandaag is Urayasu geen dorp meer, maar een stad, onder meer bekend van Tokyo Disneyland en DisneySea. Mede daarom is deze heerlijke verhalenbundel vol dorpsfiguren een unieke tijdcapsule die laat zien hoe het voormalige dorpje was voor het westerse geld het onherroepelijk de moderne wereld introk.