Een oude en toch verrassend moderne berglegende

Twintig jaar geleden brachten enkele herders de koeien van een Zwitsers dorp naar de hoger gelegen alpenweide Sasseneire. Door mysterieuze ongelukken stierven de herders een voor een. Alleen de oude Barthélémy overleefde. De weide is sindsdien taboe, maar nu menen de dorpelingen, vooral de jongere generatie, dat alles op bijgeloof berust. Men besluit opnieuw een groep herders naar Sasseneire te sturen. Het is nodig, want de armoede wordt onhoudbaar. Het gaat eventjes goed, tot het vee besmet raakt met de ziekte. Koeien en herders worden in quarantaine geplaatst. Angst gaat al snel regeren.

Charles-Ferdinand Ramuz (1878-1947) is voor velen waarschijnlijk een nobele onbekende. In zijn thuisland Zwitserland echter was hij bij leven al ongemeen populair en dat is hij nog altijd. Hij was ooit nationaal schrijver, zijn hoofd prijkte op postzegels en hij sierde eind twintigste eeuw nog het nieuwe biljet van 200 Zwitserse Frank. Van zijn werk – dat hij in het Frans publiceerde – is amper wat vertaald en de laatste vertaling van een van Ramuz’ verhalen dateert ondertussen al van 1952. Vertaler Rokus Hofstede onderneemt nu een nieuwe poging, hierbij financieel ondersteund door het Vlaams Letterenfonds. Dat het vertalen van Ramuz’ schrijfstijl niet eenvoudig is, wordt haarfijn uitgelegd in het nawoord van de vertaler. Hierin situeert hij niet alleen de schrijver, maar legt hij ook de moeilijkheden bloot die hij bij de vertaling ondervond, en vertelt hoe hij die aangepakt heeft. Nuttig om weten is nog dat Ramuz dit verhaal later in zijn leven herwerkte, en dat de vertaler de herziene versie vertaalde.

Al van bij aanvang valt op dat Ramuz’ stijl heel erg op spreektaal gericht was. Dialogen verlopen snel, met korte zinnen die niet altijd helemaal tot op het eind uitgesproken worden, of die grammaticaal niet correct zijn, zoals dat ook in werkelijkheid gaat. De vertaler heeft wat toegevingen moeten doen om de tekst in het Nederlands leesbaar te krijgen, maar daar ligt het niet aan. Ook Franstaligen valt het op en hebben er zelfs moeite mee.

"‘Ging het niet daarboven, of wat?’
Kleine Ernest schudt het hoofd.
‘Aha, het ging niet – wat ging er dan niet?’
‘Ik was… ik was bang...’
‘Bang waarvoor?’
‘Voetstappen.’
‘Hè?’
‘Voet… stappen...’
‘Hè?’
‘Op het dak...’
‘Hè?’
‘… Dus toen heeft de meester gezegd: “Ga maar weg!”’
En dan: ‘Ik het het koud… Ik heb hoofdpijn...’"

Die snelheid in praten zet zich ook in de rest van het verhaal door. Het dorp beraadslaagt snel over een nieuwe expeditie naar Sasseneire, vrijwilligers worden al gauw gevonden, de tocht wordt zonder veel poespas aangevangen en de boel loopt ook alweer heel vlug in het honderd. Ramuz overbrugt perioden waarin niets gebeurt haast ongemerkt en laat de dingen vooruitgaan. Het heeft een invloed op de lezer die spontaan dat ritme overneemt en sneller gaat lezen. Als de dingen fout lopen, breekt paniek uit onder de dorpelingen. Die wordt door het zich automatisch opstuwende leesritme perfect overgebracht.

Ramuz mengt twee visies. Enerzijds is er het bijgeloof, gestoeld op wat twintig jaar eerder gebeurde en dat als een legende een eigen leven is gaan leiden. Personages baseren er hun handelen en denken op. Anderzijds geeft Ramuz voor de verschillende gebeurtenissen een rationele verklaring. Beide visies botsen maar lopen tegelijk in elkaar over, en dat gaat naadloos. Het ene ogenblik leest men feiten, het volgende alweer bijgeloof. De grens tussen beide is vaag en draagt een bizar gevoel van ontheemdheid over op de lezer.

De cover laat denken aan deze van De acht bergen van Paolo Cognetti. Wie een soortgelijk boek verwacht, weze gewaarschuwd: inhoudelijk liggen beide boeken mijlenver uit elkaar. De grote angst in de bergen biedt minder verhaal en is overwegend een aaneenschakeling van indrukken. Het is een schriftelijke weergave van een klassieke berglegende, met een boodschap die de lezer moet bijbrengen dat de natuur grillig is en op termijn altijd wint van de mens. De huidige klimaatopwarming maakt deze legende opvallend actueel.