Een originele scriptie over menselijke stuurloosheid

Andrea Marcolongo (1987) is gebeten door taal. Ze studeerde Grieks en werkte vervolgens als taaladviseur. In haar debuut, De geniale taal, dat vorig jaar in het Nederlands verscheen, beschrijft ze waarom we allemaal van Grieks moeten houden. In De heldenmaat gaat ze hierop verder. Met als basis merkwaardig genoeg een Franse vertaling in vier delen van de mythe van Jason en de Argonauten, verklaart ze waarom dit oude verhaal nog altijd heel actueel is. Als extraatje wordt ook How to abandon ship, een Engelstalig handboek van Phil Richards en John J. Banigan uit 1942, in deze verhandeling betrokken. De heldenmaat werd vanuit het Italiaans vertaald door Miriam Bunnik en Mara Schepers. In het boek staan enkele citaten waarvoor andere vertalers krediet gegeven wordt.    

De tekst op de achterflap wekt de indruk dat dit een hervertelling van de beroemde Griekse mythe is, maar dat is niet zo. Wie op zoek is naar een recente hervertelling van het verhaal, is beter af met Klare lucht zwart van David Vann dat in 2017 vertaald werd. De heldenmaat is non-fictie waarin Marcolongo de mythe met chirurgische precisie dissecteert en de bouwstenen vervolgens gebruikt als kapstok om aan te tonen hoe onze moderne maatschappij nog steeds stoelt op eeuwenoude principes en nog steeds ten prooi valt aan exact dezelfde fouten en kortzichtig denken.    

Alle hoofdstukken zijn ruim voorzien van citaten uit de beide werken. Ieder hoofdstuk vangt aan met een fragment uit How to abandon ship, waarna de auteur een stukje van de argonautenmythe vertelt. Ze beschrijft deze in haar eigen woorden, zoals twee mensen doen als de ene kort aan de andere uitlegt waarover een verhaal gaat. Maar voor je het goed en wel beseft, is ze overgeschakeld op feiten uit onze tijd. Het ene ogenblik lees je hoe Jason aanlegt bij een dorpje en de ziener Fineus ontmoet, en vervolgens zit je alweer middenin een lezing over hoe een zorgelijke moeder immature kinderen grootbrengt en hoe immatuur van het Latijnse maturus afstamt, dat dan weer klinkt als mare, dat op zijn beurt zowel ‘zee’ als ‘moeder’ kan betekenen. Met behulp van etymologie legt Marcolongo verbanden die indrukwekkend goed gevonden zijn, zonder dat de overgang van het ene naar het andere ook noodzakelijk correct hoeft te zijn. De schrijfster speculeert namelijk ook danig over etymologische evolutie. Ze weet er veel over, maar durft het ook aan om gaten zelf op te vullen met – het moet gezegd – originele vondsten.    

Het volledige verhaal van de Argonauten wordt uiteindelijk door de schrijfster uit- en blootgelegd, en gelet op de toevoeging van How to abandon ship, mag wel duidelijk zijn dat varen op zee een heel belangrijk element vormt in dit boek. Ze vergelijkt stuurmanskunst met een mensenleven, zelfs met de samengang van de gehele mensheid. Ze levert stevige kritiek op de hedendaagse maatschappij waarin de moed die Jason aan de dag legde, helemaal verdwenen is. Ze hekelt onze passiviteit, ons gebrek aan durf, onze afhankelijkheid van YouTube en Twitter, en het overdreven belang dat we daaraan hechten. Kortom: onze stuurloosheid op zee. In dit interessante maar niet heel makkelijk te verteren boek, geeft ze de lezer daarom tegen het eind aan nog een duidelijke boodschap mee.    

‘Drieduizend jaar na de tocht van de Argo leven we verzonken in een collectief uittrekselboek – we zijn inmiddels de vereenvoudigde, versimpelde, samengevatte versie van onszelf. Ons enige imperatief is niet durven, geen schepen verbranden, […]. We kijken nog steeds naar de sterren, maar we kunnen ons niet meer oriënteren […]. Het is fundamenteel om nooit te vergeten dat, zoals Alexander de Grote aanvoelde, de overwinning vaak begint bij een […] lucifer waarmee we onze angsten, onze aarzelingen, onze twijfels in brand moeten steken om alles eindelijk achter ons te kunnen laten. Inclusief de schepen die ons aan de kust geketend houden in plaats van ons ver weg te brengen.’