Enigmatische dans van detective en filosofie

Midden jaren 1980 publiceerde Paul Auster (1947) drie novelles, detectiveverhalen, maar dan net een beetje anders. In elk verhaal speelt een privédetective – al dan niet tegen wil en dank in die positie gedwongen – een hoofdrol, maar de op te lossen zaak speelt uiteindelijk amper een rol. Ze wordt door Auster gebruikt om ieder hoofdpersonage naar de rand van de maatschappij te drijven en voeling met de realiteit te doen verliezen. De novelles werden daarna gebundeld tot De New York trilogie. New York is wat de verhalen bindt, maar dat is niet het enige. Echter, hoe meer verbanden hij blootlegt, hoe meer twijfel Auster zaait.    

Broze stad, waarvan ook een stripverhaal bestaat, vangt aan met een telefoontje naar de verkeerde persoon. Daniel Quinn is schrijver en wordt gebeld door Peter Stillman die op zoek is naar privédetective Paul Auster. Quinn besluit in de huid van Auster te kruipen en de zaak aan te nemen. Hij raakt er zo door geobsedeerd dat hij zijn eigen leven vergeet te leiden. Deze novelle is de langste van de drie. Hij vangt vrij klassiek aan en de lezer zal een typische, zich langzaam uitrollende detective verwachten die zich afspeelt kort na de Tweede Wereldoorlog. Maar eenmaal Quinn de pedalen verliest, wordt het verhaal steeds vreemder. Sommige passages doen erg aan Kafka denken, met gebeurtenissen die heel absurd en ‘onaards’ zijn maar door de hoofdpersonages als heel normaal worden ervaren. De Toren van Babel en het verhaal van Don Quichot worden steeds belangrijker in de gedachtewereld van Quinn. Naar het einde toe zakt het niveau van deze novelle wel erg. Het verhaal ebt weg zonder duidelijke ontknoping.    

De kortste novelle is Schimmen, waarin de namen van alle personages kleuren zijn. Zwart is als privédetective de opvolger van Bruin en krijgt de opdracht van Wit om Blauw te volgen. Maar de vraag is uiteindelijk wie wie volgt. Als de eerste novelle zwemen van Kafka laat zien, dat had dit verhaal door de man zelf geschreven kunnen zijn. De bijzondere familienamen versterken het excentrieke, maar ze maken identificatie met de personages ook knap lastig. Zoals in het eerste verhaal verliest de detective ook hier alle zin voor realiteit omdat hij zijn schaduwopdracht niet meer kan loslaten.

De gesloten kamer tenslotte lijkt nog het meest op een voeten-op-de-grond-boek. De titel is een duidelijke verwijzing naar de gesloten-kamermoord, een subgenre binnen de detective dat door Edgar Allan Poe bedacht is. Een schrijver heeft niet genoeg fantasie om zelf een eigen roman te bedenken, maar dat lost zich op als zijn jeugdvriend Fanshawe verdwijnt en diens vrouw hem vraagt om uit te zoeken wat er gebeurd is. Maar Fanshawe heeft dit gepland en manipuleert de schrijver zodat deze zijn leven overneemt. De schrijver publiceert Fanshawes boeken, trouwt met zijn vrouw, voedt zijn zoontje op. Vervolgens duikt hij in het verleden van zijn jeugdvriend en zo ontstaat een verhaal in een verhaal. Het is deze speurtocht die ook van dit hoofdpersonage iemand maakt die zichzelf in zijn obsessie verliest. Auster legt verbanden met de eerdere boeken en neemt hiervoor een loopje met de tijdschronologie. Zo komt Kafka opnieuw even om de hoek piepen.    

Auster heeft van alle hoofdpersonages twijfelaars gemaakt die zoeken naar zingeving in hun leven. Deze New York trilogie houdt daarom ergens het midden tussen detective en filosofisch boek. Elk boek begint in een vertrouwde omgeving maar ontspoort algauw en de lezer zal zich snel ontheemd gaan voelen. Het boek is een puzzel waarvan de oplossing voortdurend wijzigt, een escape room zonder uitweg. Door in het laatste verhaal wat geheimen prijs te geven en verbanden te leggen, schept Auster geen duidelijkheid, maar vergroot hij net het mysterie. De enigmatische relatie tussen de verhalen, en wie nu precies wie is, wordt alleen maar vager. Maar laat dat nu net de kracht van deze trilogie zijn.