Een uniek stukje geschiedenis herdacht

Vriezenveen heeft een lange geschiedenis met Rusland achter de rug. Gedwongen door armoede besloten een aantal families in het begin van de 18de eeuw een poging te wagen om hun waren te verhandelen in Sint-Petersburg. De tocht erheen was lang, bar en gevaarlijk, maar bleek lucratief. Sommige families startten er een handelszaak en de ene telg verbleef er quasi-permanent terwijl de andere in Vriezenveen stoffen weefde van het vlas dat werd verbouwd. Rusluie werden ze genoemd. Ongeveer twee eeuwen lang, tot aan de Russische Revolutie, hielden ze stand. Daarna keerden de meesten noodgedwongen terug naar Nederland. De Rusluieweg in Vriezenveen herinnert nu permanent aan deze periode. Er is in het verleden al wat non-fictie over dit fenomeen gepubliceerd en in de plaatselijke archieven is heel wat materiaal terug te vinden hierover, zoals brieven van en naar familieleden.

Nicole Harmsen (1963), in een vroeger leven zelf nog uitgeefster en dus goed op de hoogte van wat een goed boek nodig heeft, dook in de beschikbare documentatie en baseerde er haar eigen De Rusluie op. Het boek is Harmsens debuut en is een fictief verhaal, met fictieve personages, maar gebaseerd op ware feiten. Het verhaal vangt aan in 1739, eindigt in 1917 en heet een familie-epos te zijn dat zes generaties overspant.

In eerste instantie wordt de familie Grobben gevolgd. Clara, de vrouw van Wicher Grobben, heeft recent een ongeval gehad dat haar verlamt zodat ze niet meer kan helpen met de vlasverwerking. Diverse andere tegenslagen, met als klap op de vuurpijl een allesverwoestende brand, doen Wicher besluiten om samen met zijn dochter Maria en haar zoontje enkele dorpsgenoten te volgen naar Sint-Petersburg. Hij hoopt dat zij er iets kunnen opbouwen om henzelf en de thuisgebleven broers van Maria te onderhouden. Later in het boek volgt de schrijfster dan de kinderen van Wicher en hun nakomelingen, ook al blijft er na enige tijd niemand meer over die nog de familienaam Grobben draagt.

Wie aan op Rusland geïnspireerde familie-epen denkt, haalt zich meteen grote Russische schrijvers voor de geest met dikke turven op hun naam. Harmsens boek kan je met 400 bladzijden bezwaarlijk een turf noemen. Om toch zes generaties te overspannen, heeft ze zich daarom beperkt tot het beschrijven van enkele essentiële gebeurtenissen in het leven van de Grobbens. 1739 is een belangrijk jaar omdat de familie dan verschillende tegenslagen te verwerken krijgt die hen richting Sint-Petersburg drijft. Daarna slaat Harmsen vlotjes vijftig jaar over naar 1787, als de kleinkinderen stilaan volwassen zijn. De periode rond de Franse Revolutie krijgt eveneens de nodige aandacht, en vervolgens slaat de schrijfster opnieuw bijna een volle eeuw over om de Russische Revolutie te verslaan.

Door de keuze van Harmsen wordt over slechts een kleine selectie familieleden uitgebreid verteld. De anderen moeten het doen met een sporadische vermelding of blijven slechts een naam in de toegevoegde stamboom. Alleen in het eerste deel spendeert Harmsen voldoende tijd aan het schetsen van de situatie en het gestalte geven van haar personages. Ze schrijft hier op haar best. In de volgende delen lijkt ze wat gehaast te zijn en neemt ze veel minder tijd voor de nakomelingen Grobben. Harmsen heeft vooral aandacht voor enkele grote historische gebeurtenissen (oorlogen en revoluties) die deze twee eeuwen kleurden, maar hoe de familie uiteindelijk handeldreef en met elkaar omging, wordt weinig belicht. De lezer komt ook niet altijd te weten hoe het de hoofdrolspelers uiteindelijk vergaat. Dat is jammer want de verder uitstekende plots maken de lezer wel nieuwsgierig naar meer.  

De schrijfster heeft heel wat opzoekingswerk voor dit boek verricht en reisde er zelfs voor naar Sint-Petersburg. Die inspanningen hadden gerust mogen leiden tot een dikker boek met de allure van een Russisch epos. Met slechts 400 bladzijden heeft Harmsen zich te veel beperkt. Het is een zeer goed boek dat het predicaat “uitstekend” enkel en alleen niet krijgt omdat het geen turf is.