Teleurstellend oppervlakkig

Peter Aleksejevitsj Romanov, tsaar van Rusland, besluit in 1703 aanvang te maken met zijn droom: de bouw van een nieuwe hoofdstad die Moskou moet vervangen: Sint-Pietersburg. De plaats waar de stad zal ontstaan is dan nog moerasland. Vanuit heel Rusland, maar ook van buiten de grenzen, wil hij werklieden van alle kunne aantrekken. Daarenboven worden krijgsgevangenen naar het gebied verplaatst voor het harde werk. In het zog van al deze werklui verhuizen ook hun gezinnen naar het voorlopig nog onherbergzame gebied. Zij brengen hun eigen problemen mee, niet in de allerlaatste plaats liefdesperikelen. 

De Duitse schrijfster Martina Sahler (1963) raakte gefascineerd door wat tegenwoordig Sint-Petersburg heet, een naam die weer sterk gelijkt op de oorspronkelijke, na enkele andere naamswijzigingen onder het communistische regime. Ze deed heel wat onderzoek naar het ontstaan van de stad en vond er voldoende inspiratie in om de historische jeugdboeken die ze doorgaans schrijft, even terzijde te laten en een roman voor volwassenen te publiceren. Hoewel ze al vijftien jaar schrijver is, zijn maar enkele van haar boeken naar het Nederlands vertaald. Voor De stad van de tsaar is dit de verdienste van Sander Hoving.

Tsaar Peter is een visionair en het boek vangt aan met een inleiding die dat duidelijk moet maken. Daarna richt de schrijfster haar pijlen op de andere personages die het belangrijkste deel van dit boek zullen gaan uitmaken. Zo is daar de Duitse dokter Richard Albrecht met zijn gezin, waarvan vooral de liefdeslevens van tienerdochters Helena en Paula in het voetlicht worden gezet. Verder maakt de lezer ook kennis met Willem van der Linden, een veertienjarige schrijnwerker uit Amsterdam, Erik Widström, een jonge Zweedse krijgsgevangene, het gezin van graaf Fjodor Bogdanovitsj waarin ook hier de vrouwen de hoofdrollen opeisen, twee Italiaanse architectenbroers die hun geluk in Sint-Pietersburg komen beproeven, een handvol Russische lijfeigenen, een dwerg, en nog anderen. Het aantal personages is groot genoeg voor een uitgebreide dramatis personae aan het begin. 

Om meteen met de deur in huis te vallen: het boek is niet omvangrijk genoeg om zoveel personages te herbergen. Ze komen dan ook geen van alle erg goed uit de verf. De lezer leert geen enkel personage echt kennen, het blijft bij een anekdotische portrettering zonder diepgang. Tsaar Peter bijvoorbeeld, de drijfveer achter de bouw van de stad, mag slechts af en toe even opdraven en zijn rol blijft beperkt tot deze van een lompe boer, wat haaks staat op hoe hij bij aanvang werd voorgesteld. Hij krijgt slechts een ondersteunende functie, wat overigens voor de meeste mannen geldt. De meeste aandacht gaat naar enkele vrouwen en jonge meisjes waarvan de schrijfster wel zegt dat ze sterk zijn, maar die zich meestal niet zo gedragen. Dit boek wijkt helaas in niets af van een middelmatige liefdesroman zonder wendingen die het voorspelbare ervan enigszins tegengaan. 

Wie aan een historische roman denkt, gefundeerd op het bouwen van een monument voor de eeuwigheid, kan niet om de ‘Kingsbridge’-trilogie van Ken Follett heen. Follett heeft met dit meesterwerk de lat op eenzame hoogte gelegd. De meeste andere auteurs die iets dergelijks proberen, duiken hier ver onder. Sahler neemt slechts een aanloop, maar waagt zelfs de sprong niet. Aan de bouw van de stad zelf komt ze amper toe. Die vindt plaats zonder dat de problemen die daarmee gepaard gingen, enige aandacht krijgen. Een overstroming van de Neva, de rivier waarrond de stad gebouwd is, is de enige gebeurtenis van betekenis die in het boek voorkomt, maar wordt ook ergerlijk snel afgehaspeld. 

Het verhaal achter de bouw van Sint-Petersburg is te groots voor dit boek. De verhaallijnen verdienden veel meer uitdieping, en de figuur van Peter de Grote een groter aandeel. De bouw van de stad behoorde een echt thema te zijn en geen decorstuk. Zelfs in een boek van dubbele dikte had Sahler dat misschien allemaal niet kwijt gekund maar het was tenminste een begin geweest. Het huidige resultaat is alleen maar oppervlakkig en teleurstellend.