Te veel thema’s, te weinig diepgang

De zeventienjarige Silvie moet tegen haar zin met haar ouders mee op een expeditie naar Northumberland. Ze gaan er twee weken leven zoals de veenmensen dat duizenden jaren geleden ook deden, samen met professor Slade en drie van zijn studenten. Het is echter Silvies vader Bill die hier het fanatiekst in opgaat. Hij weigert elke toegeving aan de moderne tijd en is hard en streng, zeker ten aanzien van zijn vrouw en dochter. Hij gaat het experiment alsmaar extremer beleven en dat kan alleen maar slecht aflopen.    

Sarah Moss had al een aantal non-fictieboeken op haar palmares staan toen ze precies tien jaar geleden debuteerde als fictieauteur met Koude aarde, waarin ze haar voorliefde voor geschiedenis en archeologie tentoonspreidde. Die liefde kwam later nog in meerdere van haar boeken terug, die overigens niet alle vertaald werden. Geestgrond is Moss’ zesde roman en de derde die – voor het eerst door Tjadine Stheeman – naar het Nederlands vertaald wordt. Naast haar bezigheden als schrijver is ze professor aan de Universiteit van Warwick waar ze Creative Writing doceert.     

Het boek vangt aan met een terugblik naar lang geleden waarin een veenmeisje geofferd wordt. Het is onderdeel van een droom waardoor Silvie achtervolgd wordt. Tenminste, dat vermoeden krijgt men onder invloed van de synopsis die op de achterzijde van het boek staat, maar die slaat de bal hier toch wat mis. Er is helemaal geen droom en er komen verder ook geen flashbacks meer voor.    

De titel in het Engels is Ghost Wall en die is niet zomaar gekozen. De veenmensen trokken twee millennia geleden zogenaamde geestweringen op, houten palissades waaraan ze doodshoofden hingen en waarvan ze geloofden dat die de Romeinse invaller zouden afschrikken. Deze en andere muren, fysiek en metaforisch, vormen een belangrijk aspect van het verhaal. De geestwering is ook de aanleiding tot gebeurtenissen die het boek naar een climax leiden. De vertaalde titel grijpt dat niet beet.    

Het verhaal is gekoppeld aan een volk dat lang geleden leefde, maar daar gaat het boek in wezen niet over. Het naspelen van die geschiedenis biedt de schrijfster een achtergrond waartegen ze een heel ander verhaal wil vertellen, namelijk dat van onderdrukking en mishandeling. Bill is een bruut en hij is gewelddadig tegenover zijn naasten. Silvie is daarmee opgegroeid en beseft niet dat dat niet normaal is. De potentie van het boek, dat zich kort na 1990 afspeelt, wordt echter afgezwakt omdat de schrijfster haar personages een mentaliteit meegeeft van twee generaties voordien. De vrouwen gedragen zich onderdanig. Alle mannen, jong en oud, kijken op vrouwen neer. Allen negeren of minimaliseren ze Bills agressie en geweld ook en dat alles tot voorbij de grens van het aannemelijke.    

De wijze waarop Silvie langzamerhand volwassen wordt en haar seksualiteit ontdekt, is eveneens een thema dat weinig geloofwaardig overkomt binnen de tijdsperiode waarin het verhaal speelt. Haar gedrag past beter bij de doorsnee veertienjarige van dat ogenblik. Deze uitwerking zou wel prima hebben gewerkt in een setting halverwege de vorige eeuw.    

Sterker zijn de uiteenzettingen van de professor over de veenmensen en de levensgewoonten in de IJzertijd. Het zijn boeiende wetenswaardigheden die mooi in het verhaal ingekapseld zijn. Ze nodigen uit om meer over het onderwerp te gaan lezen. Ook Silvies vertelstem is indrukwekkend integer.    

Moss heeft veel thema’s in weinig bladzijden willen stoppen en daarom schraapt ze meermaals slechts splinters van een onderwerp af, zonder er diep op in te gaan. Ze weet anderzijds wel een sfeer te scheppen waarin zowel de gezellige als de harde elementen van deze re-enactment prima uit de verf komen. Ook de spanningen tussen de personages zijn voelbaar. De eindfase komt wat abrupt en is erg kort uitgewerkt, maar kent een tedere afsluiter. De balans tussen sterkere en zwakkere kanten van dit boek slaat wel positief uit, maar het is een overwinning op punten.