Sober en somber, maar erg aantrekkelijk verteld

Portugal wordt zwaar geteisterd door de economische crisis. Daniel is een van de slachtoffers. Hij raakt werkloos en slaagt er niet in een nieuwe baan te vinden. Het plan van zijn leven dat hij gemaakt heeft, valt daarop razendsnel in duigen. Zijn vrouw en kinderen verhuizen uit noodzaak naar een flat van haar ouders in een andere stad, en Daniel houdt hen onwetend over de omstandigheden waarin hij probeert te overleven. Zijn twee belangrijkste vrienden zijn Xavier, die al twaalf jaar zijn huis niet meer uit durft, en Almodôvar, die in de gevangenis is beland en niet toestaat dat Daniel hem bezoekt. Omdat het niet anders kan, praat Daniel met hem door op te schrijven hoe het hem en zijn omgeving vergaat.  

De basis van het verhaal is een geluksschaal tussen 0 en 10. Het is Xavier die Daniel vraagt om zijn geluksscore te berekenen en de gebeurtenissen in Daniels leven bepalen vervolgens hoe die score stijgt of daalt. David Machado (1978) heeft zo voortreffelijk de soms schrijnende omstandigheden beschreven waarin de Portugezen door de crisis terecht zijn gekomen. Dat alle lagen van de bevolking zwaar getroffen werden, wordt al snel duidelijk.  

Geluk op schaal sloeg niet alleen in Machado’s thuisland aan, maar vond ook zijn weg naar het buitenland. Het oorspronkelijke boek verscheen in 2013 toen de crisis in Portugal nog niet helemaal verteerd was. Twee jaar later ontving het de EU-Literatuurprijs en in 2017 werd het boek ook verfilmd. In een groot aantal EU-landen kwam ondertussen al een vertaling van dit boek op de markt. Maartje de Kort is verantwoordelijk voor de Nederlandse versie.  

Hoofdpersonage Daniel praat heel de tijd tegen Almodôvar, en af en toe zegt een denkbeeldige Almodôvar ook wat terug. Daniels relaas trekt de lezer van bij het begin het verhaal in, en dat komt grotendeels doordat Daniel de feiten uit eerste hand vertelt en overal hoop uit put. Als Daniel het aan de stok krijgt met enkele jeugdige boefjes, ben je daar als lezer zelf bij. Je beleeft de trieste aanvaring en merkt vervolgens hoe Daniel er iets positiefs uithaalt. Als hij door omstandigheden genoodzaakt is in zijn wagen te overnachten, zit je mee in de auto, en stel je vast dat Daniel beter slaapt dan ooit.  

Wat Daniel meemaakt, is weinig opbeurend, maar toch vindt hij regelmatig wel iets dat zijn geluksscore laat stijgen. Die wisselwerking tussen de feiten en de hoop die het hoofdpersonage eruit put, houdt het verhaal boeiend en leesbaar. Dat neemt echter niet weg dat het een somber boek is. Geen enkel personage zit echt goed in zijn vel, vrijwel allen zijn ze zoekende naar iets dat hun leven beter maakt.  

Machado vertelt in dit boek vooral over heel eenvoudige dingen. Daniel is geen wereldverbeteraar of een man die het avontuur opzoekt. Hij leeft van dag tot dag en laat zijn geluksindex bepaald worden door alledaagse gebeurtenissen. Een gesprek met zijn dochter over haar nieuwe kapsel; even chatten met zijn zoon; zich ontfermen over Vasco, de zoon van Almodôvar; een onderbetaalde baan vinden die hem vier uur per dag bezighoudt – niets wat de doorsnee mens vreemd is. Een economische crisis in ons eigen land en een beetje pech, en ieder van ons kan morgen een Daniel zijn. De herkenbaarheid van het alledaagse maakt dit verhaal bijzonder aantrekkelijk. Machado houdt het bovendien sober, zonder dure woorden of ingewikkelde constructies.  

Pas laat in het boek vormt zich een verhaallijn die verder gaat dan wat Daniel elk dag probeert om zichzelf weer uit de modder te werken, en precies deze verhaallijn blijft onafgewerkt. Met slechts enkele woorden meer had Machado dat open einde makkelijk kunnen sluiten. Meer dan een allerlaatste pennenstreek om dit onafgewerkte schilderij ook af te kunnen noemen, is het niet. Jammer dat de auteur dat niet nodig vond, maar het blijft hoe dan ook een bijzonder aantrekkelijke vertelling.