Een vreemde, doch boeiende leeservaring

Het uur van de ster is het laatste boek dat van schrijfster Clarice Lispector (1920-1977) verscheen tijdens haar leven en was een van de twee enige publicaties die in de daaropvolgende decennia vertaald werden naar het Nederlands. Tot dertig jaar na haar dood bleef men in haar thuisland Brazilië nieuwe werken van of over haar uitgeven, wat een indicatie kan zijn van het belang van haar werk. Een aantal jaren geleden werd ze ook herontdekt buiten Brazilië, met nieuwe vertalingen in diverse talen tot gevolg. Daar volgde in 2014 een biografie op door Benjamin Moser, die in 2016 naar het Nederlands werd vertaald door Adri Boon. Recent verscheen dan deze nieuwe vertaling van Het uur van de ster, eveneens door Adri Boon, waarin achteraan een nawoord is opgenomen door Colm Tóibín, dat dieper ingaat op de persoon van Clarice Lispector en het verhaal in dit boek.

Clarice Lispector geeft in deze novelle een stem aan de schrijver Rodrigo S.M. Hij vertelt op zijn beurt het fictieve verhaal van Macabéa, een weeskind dat opgroeide bij haar tante in het noorden van Brazilië en vervolgens zuidwaarts trekt naar Rio om er als typiste aan de slag te gaan. Macabéa stinkt, snuit haar neus in de zoom van haar rok en schrijft zo slecht en traag dat ze als typiste weinig waard is. Ze is ook arm, (over)leeft op hotdogs en cola (en een klein beetje koude koffie elke dag), is erg simpel van geest, en is enkel en alleen maar niet ongelukkig omdat ze niet in staat is om te beseffen dat ze ongelukkig is.

Rodrigo S.M. probeert als schrijver haar verhaal te vertellen maar slaagt er niet in dat te doen zonder voortdurend af te wijken. Hij spreekt de lezer direct toe, mijmert over zichzelf, over God en over nog heel wat andere dingen die al vertellend zijn pad kruisen. Hij probéért wel te schrijven over dit eenvoudige, wat tragische maar zeer zeker eenzame leven van Macabéa, maar doet er een eeuwigheid over om tot de kern van zijn verhaal te komen. Hij plaatst voortdurend kanttekeningen bij zijn eigen vertelling en aarzelt om door te zetten. Op die manier maakt Lispector ook van Rodrigo een wat zielig persoon en anderzijds ook weer niet omdat talloze mooie uiteenzettingen van Rodrigo aantonen dat hij daadwerkelijk een getalenteerd schrijver is, die schrijft omdat hij wil schrijven en niet omdat hij dat moet. Het is mooi om te lezen hoe Lispector dat allemaal voor elkaar gekregen heeft, al ergert het toch ook wel dat Rodrigo er maar niet in slaagt ter zake te komen.

Clarice Lispector was volgens haar biografie een erg atypische schrijfster omdat ze zelf nooit las. Niet beïnvloed door anderen of door onbewust zelfopgelegde regels, schreef ze daarom buiten de platgetreden paden om en ontwikkelde ze een eigen stijl. Dit maakt het boek een unieke leeservaring. Alhoewel dit Lispectors laatste boek is, lijkt het wel een experiment van een beginnend schrijver die nog op zoek is naar een eigen stijl. Of die stijl je aanspreekt of niet, apart is hij in ieder geval wel. Een dik boek dat op deze manier geschreven zou zijn, zou na verloop van tijd wat zwaar op de maag gaan liggen, maar voor deze novelle werkt het.