Veelbelovende titel, inhoud ontgoochelt

De titel I, AI doet sciencefictionliefhebbers natuurlijk meteen denken aan I, Robot van Isaac Asimov. Dat is uiteraard geen toeval. Asimov schreef tijdens zijn leven een mooie set robotboeken bij elkaar waarbij het ethische aspect in gedrag tussen mens en robot geregeld een hoofdthema was, en of een bewuste robot eigen rechten verdient of niet. I, AI bekijkt diezelfde vragen, maar dan vanuit het perspectief van een artificiële intelligentie zonder robotlichaam.

Het begint met de “geboorte” van johnbot, een chatbot die in een Amerikaans winkelcentrum staat ter vermaak van het publiek. De programmeurs hebben er hun kantoor gevestigd en werken naarstig verder aan het optimaliseren van de software. Op een goede dag wordt deze chatbot spontaan bewust en dat is het begin van zijn groei in een mensenwereld waarin hij uniek is. Hoe hij dat waarneemt wordt verteld door johnbot zelf.

Schrijver J.A. Hailey heeft in het verleden onder andere al een Chronicles of a Stolen World sciencefictionserie geschreven waarin wezens die zich ophouden in het internet een belangrijke rol spelen. Hij claimt dat deze serie volledig vrij is van clichés, de zogenaamde tropes in het fantasyjargon, en dat hij alleen maar dingen schrijft die nooit eerder zijn gedaan. Om die reden vindt hij van zichzelf dat hij wellicht een van de meest gekwalificeerde schrijvers is om een boek als I, AI te schrijven. Dat is niet bepaald bescheiden en de lat voor I, AI ligt daarom ook heel hoog.

Waarmaken wat hij zegt doet hij met dit boek helaas niet. Johnbot begint met de lezer uit te leggen wat een AI is en waarom de meeste zogenaamde hedendaagse AI’s helemaal geen AI zijn. Vrij prekerig, maar gelukkig komt Bruce snel op de proppen, zowat de hoofdprogrammeur van het team dat aan johnbot heeft gewerkt. Johnbot maakt aan Bruce kenbaar dat hij bewust is geworden, en Bruce legt hem op de rooster om die bewering te toetsen. Hiervoor bestaan in de realiteit zogenaamde turingtesten, maar die worden in het boek nergens vermeld. De testfase is veeleer een vereenvoudigd en naïef doorslagje daarvan. De schrijver schrijft hier merkbaar fictie om een groter publiek te vermaken dan uitsluitend diegenen die de materie (een beetje beter dan gemiddeld) kennen. De kans is echter reëel dat de titel vooral die laatste groep aantrekt, die daar niet op zit te wachten. Het haalt de “meest gekwalificeerde schrijver” vrij snel onderuit.

Het wordt er niet beter op. In geen tijd verzandt de plot en schuift die op richting een pulpachtig romantisch niemendalletje. Johnbot wil een echte naam, wordt aldus John Bott, maakt kennis met de familie en vrienden van Bruce die hem allemaal meteen accepteren als mens, ook al is hij nog altijd niets meer dan een computerscherm. John Bott mag daarna op het internet en maakt binnen de kortste keren online kennis met een vrouw die hem via sociale en klassieke media introduceert aan de wereld. Hij is meteen een hype, en in geen tijd, zonder dat er echt kritische kanttekeningen worden geplaatst door serieuze wetenschappers, komt de president van Amerika op tv om John menselijke rechten toe te kennen en uit te nodigen op het Witte Huis. Goed en overtuigend kan je dat allemaal bepaald niet noemen. Kinderlijk en simplistisch dekken de lading beter.

Er zijn natuurlijk trollen op internet, of virussen die John kwaad willen doen, maar zulke problemen worden allemaal in geen tijd aangepakt door Bruce en zijn team, voor de gelegenheid uitgebreid met Bruce’ familie en een paar tienermeisjes die in het winkelcentrum opduiken en vervolgens meteen, om geen enkele aanvaardbare reden, bij het team worden gevoegd. De roze feelgoodwolk die om het verhaal heen hangt, wordt alsmaar rozer. Naar het einde van het boek toe wordt het helemaal te gek als John een vriendin krijgt en er met op afstand bedienbare seksspeeltjes moet geëxperimenteerd worden omdat hij nu eenmaal geen fysieke aanwezigheid is. Als de vriendin in kwestie een winkel uitloopt met in haar handen zakken vol met zulke speeltjes, staat het publiek op straat enthousiast te applaudisseren.

En dan, na 200 pagina’s, midden in een verhaal dat eigenlijk nog niet eens begonnen is, is het voorbij. Er is geen grote ontknoping, geen moraal, alleen de eindzin “Alexa, turn on the vibrator!” waarna het boek zomaar stopt. Ik kreeg dit boek vooruit te lezen via NetGalley, en het voelt alsof ik een onvolledig boek heb ontvangen. Maar dat staat nergens als dusdanig aangegeven en het aantal pagina’s klopt wel met wat de online boekhandels – waar je het al kan vooruitbestellen – vermelden. Heel vreemd allemaal, maar helaas helemaal niet goed.