Tijdloze humor die charmant geschreven is

De boeken van Willem Elsschot (1882-1960) worden momenteel in een nieuwe uitgave op de markt gebracht, inclusief een nawoord en wat annotaties. Elk van deze uitgaven is voorzien van een nieuw omslagontwerp van de hand van Herman Houbrechts. Het nawoord is telkens van een andere hand. Voor het nawoord van Kaas zorgde Peter Vandermeersch.

In Kaas mag Elsschots alter ego Frans Laarmans opnieuw optreden. Hij speelde al een hoofdrol in Lijmen, dat tien jaar eerder verscheen. Laarmans is nog steeds kantoorklerk maar krijgt kort na de dood van zijn moeder de kans om kaashandelaar te worden. Mijnheer Van Schoonbeke, een man die hij toevallig ontmoette op de uitvaart van zijn moeder, regelt deze kans voor hem. Zonder dat hij er zelf veel aan te beslissen heeft, wordt hij importeur van de Edammer kazen van de Nederlandse firma Hornstra, en dit voor heel België en het Groothertogdom Luxemburg. Vrijwel meteen krijgt Laarmans het wat hoog in de bol. Hij heeft geen … ahum … kaas gegeten van deze stiel en iedere lezer weet daarom meteen dat Laarmans gedoemd is om te falen. Ook Laarmans’ familie weet dat maar niemand werkt hem tegen. Laarmans houdt zich meer bezig met de inrichting van zijn kantoor dan met het verkopen van kaas en dat moet wel op een fiasco uitdraaien.

Kaas laat zich in geen tijd uitlezen, en dat is kenmerkend voor alle boeken van Elsschot. Elsschot is nooit een veelschrijver geweest, noch wat betreft aantal boeken, noch wat betreft volume. Altijd opnieuw beperkte hij zijn woorden tot deze die nodig waren. In zijn teksten staan geen punten, komma’s, bijwoorden of bijvoeglijke naamwoorden te veel. Dat rechtuit zeggen waar het op staat of het kunnen situeren van een situatie met slechts een paar rake woorden, gecombineerd met personages waarvan we geloven dat we ze morgen zomaar op straat tegen kunnen komen, is precies wat Elsschots boeken zo charmant en populair maakt. Alhoewel sommige boeken van Elsschot ondertussen reeds ouder zijn dan zijn lezers en zijn schrijfstijl dus per definitie wel ouderwets moet zijn, werkt deze net verfrissend in een tijd waarin het gemiddelde boek minstens dubbel zo dik is als Kaas en waarin protagonisten veelal over een haast onmenselijke moed en uithoudingsvermogen lijken te beschikken. Elsschots personages zijn niet moedig en geen falen is hen vreemd. Daarbovenop is het idee van dit boek ook nog steeds heel fris. Er zijn maar weinig aanpassingen nodig om het verhaal te laten passen in een hedendaagse context. Kaas is niet zonder reden de meest vertaalde Vlaamse roman aller tijden geworden. Nog niet zo heel lang geleden (1999) werd het boek ook verfilmd.

Elsschot portretteert de hoofd- en bijfiguren naar zichzelf en vrienden of familieleden. Laarmans is een karikatuur van de schrijver, waarin hij zijn meest laffe kenmerken uitvergroot heeft. Die uitvergroting maakt van Kaas een heel grappig boek. Scène na scène ontvouwt zich en niets van wat Laarmans wil bewerkstelligen, lukt, maar toch blijft de man zichzelf een gewichtig zakenman vinden die omwille van zijn status niet ontbijt, maar dejeuneert. Esschot was zelf een reclameman van beroep en alhoewel hij succesvol was, vond hij de publiciteitswereld toch weerzinwekkend. Daar wilde hij over schrijven maar hij maakte er een kaashandel van omdat hij kaas nog weerzinwekkender vond. Laarmans vindt dit ook en dat net hij dan in de kaashandel terechtkomt, zorgt voor de nodige grappige momenten. De humor in het boek lijkt wel tijdloos te zijn want hij werkt nog steeds. Dat Laarmans uiteindelijk mislukt is niet de clou van dit boek. Het is de manier waarop dat gebeurt dat het boek zo aangenaam om te lezen maakt.