Schrijnend, met veel betrokkenheid verteld

Billy Casper groeit eind jaren 60 van de vorige eeuw op in een achtergesteld arbeidersgezin zonder vader en met een oudere broer Jud, die hem slecht behandelt. Er is weinig geld en eten. Daarom draagt Billy voor schooltijd de krant rond. Door aanrakingen met de politie in het verleden moet hij het meeste van wat hij verdient echter afstaan aan boetes. Op school lukt het ook al helemaal niet en hij zit in een speciale klas vol vijftienjarigen die spoedig de school zullen verlaten om uit werken te gaan. Het enige wat Billy opbeurt, is Kes. Kes is een torenvalk die hij uit een nest haalde en sindsdien met redelijk wat succes probeert af te richten.    

De Britse auteur Barry Hines (1939-2016) schreef het oorspronkelijke A kestrel for a knave reeds in 1968. Het werd een succes en een verfilming volgde een jaar later al. Heruitgaven in de oorspronkelijke taal volgen elkaar nog steeds met zekere regelmaat op. Op een vertaling was het echter wachten tot nu. Omdat de film Kes heette, kozen vertalers Harm Damsma en Niek Miedema ervoor om deze naam ook als titel van het Nederlandstalige boek te nemen, wat ze voor aanvang van het boek ook verantwoorden. Zij staan niet alleen met die keuze want ook in het Engels is al enkele jaren een versie beschikbaar met deze verkorte titel.    

Kes is een hard boek dat zich afspeelt in een harde omgeving. Billy kent geen liefde. Hij wordt afgeranseld door zijn broer, wordt door zijn moeder afgesnauwd, en de gezinsruzies leiden vaak tot politiebezoek. Op school verveelt hij zich, wordt hij gepest door zijn klasgenoten, en ook de leerkrachten zien in de kinderen makkelijke prooien om hun agressie op af te reageren. Waar Billy ook komt, zelden krijgt hij eens een vriendelijk woord te horen. Meneer Farthing, een van de leerkrachten, is de enige uitzondering. Hij toont zich geïnteresseerd wanneer Billy over zijn torenvalk vertelt en grijpt in als Billy op school gepest wordt. Via rake beschrijvingen en met korte woorden gesnauwde dialogen weet Hines die liefdeloze en uitzichtloze sfeer perfect te vangen.    

De torenvalk is het lichtpuntje. Billy leeft op als hij ‘s middags naar huis kan om zijn valk te eten te geven. Het weinige geld dat hij overhoudt van zijn krantenronde, besteedt hij aan de vogel. Soms trekt hij met een jachtgeweer de velden in om zelf op jacht te gaan naar kleine diertjes voor Kes. Zijn interesse in de vogel brengt hem zelfs aan het lezen, iets wat hij heel slecht kan. Om meer te leren over valkenieren, steelt en leest hij er toch een boek over. Hines brengt goed over hoe wilskracht iemand boven zichzelf kan laten uitstijgen.    

Alhoewel dit allesbehalve een vrolijk boek is, houdt Hines de lezer van begin tot eind stevig vast. Met vlotte dialogen en beschrijvingen van omgeving en situaties tekent hij een werkelijkheid die we nu niet meer zouden accepteren. Nochtans heeft men geen seconde de indruk een verouderd boek te lezen. Beseffend dat de actualiteit ver weg is, zal de lezer zich toch middenin het verhaal wanen, en dat is te danken aan de betrokkenheid van de schrijver die sterk naar voren komt. De vertaling doet hier geen afbreuk aan. Billy bevindt zich in een marginaal milieu en zijn toekomst is uitzichtloos. Toch straalt hij hoop op beterschap uit.    

Hines oogst nog altijd veel respect met dit boek. Sommigen werden zo geraakt door het verhaal dat ze een geldinzameling startten om een standbeeld voor Hines op te richten in zijn geboorteplaats Barnsley. Het zal Billy tonen met Kes op de arm. Een halfjaar na de start is zo’n driekwart van het geld ingezameld en dat is niet zo verwonderlijk. Het boek is krachtig genoeg om nog een hele tijd mee te kunnen.