Mooi als jeugdboek, te eenvoudig voor volwassenen

Senna was al vanaf haar tiende soldate bij het leger van de Republiek Nieuw-Nederland. Nu staat ze terecht voor desertie. Haar straf: een brandmerk en opsluiting in Fort Zwolle. Julius en Eva zijn de kinderen van Walter Rademaker, een gerenommeerd dokter die al een leven lang onderzoek doet naar het Vikingvirus. Als Walter spoorloos verdwijnt gaat het ook voor zijn kinderen mis. Voor Julius het goed en wel beseft, is hij opgepakt en zit hij op dezelfde trein als Senna, richting Zwolle. Ook Eva wordt opgepakt op verdenking van samenzwering tegen de Republiek. Hun levens zijn in gevaar en hun hoop ligt in Leegland, ten noorden van de Republiek. Maar dan moeten ze wel eerst zien te ontsnappen.

Marjan Brouwers (1963) woont in Leegland, nu nog bekend als Groningen, en schrijft al twintig jaar allerlei teksten op vraag van diverse opdrachtgevers. In 2007 publiceerde ze samen met Jeannette van Ditzhuijzen haar eerste boek, non-fictie over kastelen in Nederland. Hun samenwerking leverde in 2016 vervolgens Ren, Janina, ren! op, een waargebeurd verhaal over een tienjarig meisje dat in oorlogstijd vluchtte voor de nazi’s. Met Leegland komt voor het eerst een boek op de markt waarvan zij de enige auteur is. Het is een dystopisch toekomstverhaal dat thuishoort binnen het subgenre klimaatfictie.

De drie reeds genoemde personages worden afwisselend gevolgd. Door hun ogen schetst Brouwers een land dat erg heeft geleden onder de klimaatopwarming. Een deel van het voormalige Nederland staat onder water en is nu zee, fruit dat in het wild groeit is vaak giftig, eten is schaars en eentonig. Klimaatoorlogen hebben het land bovendien uiteengerukt en de noordelijke provincies horen niet meer bij de Republiek. Die heeft alles van een dictatuur, en het regime heeft overal oren en ogen. Dan is er nog het Vikingvirus, dat naar men vermoedt ontwikkeld is door Groot-Scandinavië, en het teistert de bevolking al decennialang. Een geneesmiddel wordt maar niet gevonden. Het is geen mooi toekomstbeeld dat de schrijfster ons voorschotelt en de personages passen daarbij. Net als de maatschappij zijn ze bijna allemaal hard en meedogenloos.

De maatschappelijke achtergrond heeft een zeker realiteitsgehalte omdat ze erg doet denken aan het naziregime in Duitsland of de Oost-Duitse voortvloeisels daaruit met de Stasi. De auteur verwerkte er zelfs een soort dokter Mengele in. De Vrouwentoren, waarin vrouwen als broedmachines worden opgesloten, doet evenzeer denken aan het Arisch kweekprogramma. Daar zit een laagje moderniteit bovenop omdat deze futuristische Big Brother camera’s tot zijn beschikking heeft om iedereen voortdurend te begluren. Het is akelig, temeer omdat in onze huidige maatschappij steeds meer elementen binnensijpelen die dit scenario mogelijk maken.

Minder interessant is wat Brouwers binnen deze maatschappij doet. Er zit namelijk weinig verhaal in het boek. De protagonisten doen amper meer dan van hot naar her rennen. Ze proberen voortdurend om de klauwen van het regime voor te zijn, krijgen geregeld een pak rammel waar ze bijzonder licht over denken en vlot van herstellen, en vluchten vervolgens alweer weg. De hoofdpersonages redden het altijd, de anderen gaan vaak en vlotjes dood. Ze zijn er om Senna, Julius en Eva te dienen, en als hun rol is uitgespeeld, worden ze vakkundig verwijderd. Daarom heeft het ook geen zin om karakters grondig uit te bouwen en dat gebeurt dan ook niet.

Al bij al is dit boek erg eenvoudig van opzet en dat is waar voor alle aspecten ervan. De plot is rechtlijnig en simpel, de personages zijn niet complex en amper uitgediept, de geschetste maatschappij, hoewel niet onrealistisch, grenst qua uitwerking aan het kinderlijke en ook het taalgebruik is laagdrempelig, met voornamelijk korte zinnen en veel dialoog. Het boek heeft daarom alle karakteristieken van een jeugdboek. De vrij jonge hoofdpersonages versterken dat beeld nog. Voor een doorgewinterd fictielezer zit er te weinig diepgang en afwisseling in om een boek lang te blijven boeien.