Bijna een eeuw oud en toch grappig en actueel

In 1924 publiceerde de toen 32-jarige David Garnett (1892-1981) A man in the Zoo, zijn vierde boek. Het was de tweede roman die hij onder zijn eigen naam publiceerde en die volgde op het wereldwijde succes Lady into fox (in 2018 vertaald als Vrouw of vos). Als zoon van een vader die schrijver was en een moeder die Russische literatuur vertaalde, mocht het niet verwonderen dat David zelf ook schrijver wilde worden. Bovendien waren ook zijn grootvader en overgrootvader al schrijvers. Alhoewel met David een einde komt aan de opeenvolging van generaties schrijvers (geen van zijn vier dochters volgde hem op), werd hij wel de meest succesvolle telg van de familie met vele tientallen publicaties en een schrijverscarrière die zestig jaar duurde. A man in the Zoo werd vertaald als Een man in de dierentuin. Vertaler Irwan Droog zorgde aan het eind nog voor een boeiend nawoord waarin de auteur en het boek uitgebreid geduid worden.    

Hoofdpersonages zijn John Cromartie en Josephine Lackett die zich aan het begin van het boek in de Londense dierentuin bevinden. Ze zijn min of meer een stel maar nog niet echt officieel, want John komt financieel amper rond terwijl Josephine uit de betere kringen afkomstig is en haar vader niet wil dat iemand als John daarin doordringt. John van zijn kant wil dat Josephine met haar vader breekt, maar zover wil zij niet gaan. In de dierentuin komt het tot een ruzie.    

De ruzie loopt uit in een merkwaardig idee van Johns kant. Hij vindt dat er een diersoort ontbreekt in de dierentuin, namelijk de mens. Hij schrijft een brief naar de directie van de Londense Zoo waarin hij dit aankaart en zichzelf kandidaat stelt om als mens in de dierentuin in een kooi te gaan leven. Tot zijn verbazing wordt dat aanvaard en vervolgens ontdekt de lezer hoe John hiermee omgaat.    

De situatie is absurd en daarom impliciet grappig. Niet meer dan impliciet want Garnett plaatst John in een kooi en laat het publiek hem bekijken zonder dat John zelf nog bijdraagt aan het komische van de situatie. Hij is gewoon zijn licht excentrieke zelf en doet weinig meer dan eten, slapen, lezen en met een caracal – een kat van Iraakse origine is dit – spelen. Het verhaal wordt verteld in een stijl die honderd jaar na schrijven natuurlijk wat stijfjes overkomt, zonder daarmee evenwel ook oubollig te zijn. Personages gaan erg vormelijk met elkaar om, en emoties worden snel vrij extreem en ongenuanceerd, wat oudere literatuur wel vaker kenmerkt. Toch laat het boek zich nog opvallend vlot lezen en verveelt het geen moment.    

Bijzonder aan dit boek is dat Garnett de mens op gelijke hoogte plaatst met de dieren. Dat is een opvatting die ons nu niet meer verbaast of van slag maakt, maar die nog wel controversieel was toen het boek verscheen. Darwin had zijn theorieën nochtans al een halve eeuw eerder geopenbaard maar dat wilde nog niet zeggen dat ze ook algemeen aanvaard werden. Garnett toont via John aan dat hij die theorie wel aanhangt. Om dit beeld te versterken, geeft hij de orang-oetan die in de kooi naast John zit, menselijke trekjes mee, zij het wel voornamelijk negatieve, zoals jaloezie. Maar tegelijk geeft hij een zwarte man dan weer karikaturale trekjes, wat bewijst dat zelfs vooruitstrevende aanhangers van Darwin die de mens gelijk durfden te stellen aan de dieren, hem onbewust toch nog in hogere en lagere klassen indeelden. Zolang die denkwijze niet volledig uitgeroeid is, blijft dit boek bijzonder relevant en actueel.    

Waard om te weten: het boek wordt op een aantal plaatsen verlucht met tekeningen. Die werden oorspronkelijk in hout uitgesneden door Rachel Marchall, de vrouw van Garnett.