Een verdomd mooi stukje proza

Murat Işik (1977), schrijver van het bijzonder succesvolle Wees onzichtbaar, mag in 2019 het Boekenweekessay schrijven. Het essay is verkrijgbaar tijdens de Boekenweek, die in Nederland plaatsvindt van 23 maart tot en met 31 maart, en in Vlaanderen van 30 maart tot en met 7 april. Het thema van deze editie, en dus ook van het essay, is De moeder de vrouw. Er ontstond enige heisa rond dit thema, onder andere omdat de schrijvers van het Boekenweekgeschenk en het Boekenweekessay mannen waren. Zoals wel vaker in dit hedendaagse online tijdperk, gingen beschuldigingen, verwijten en veroordelingen meteen viraal en werd weinig ruimte gelaten voor dialoog en nuancering. Murat Işik profileert zich met zijn essay als feminist en vond een originele manier om een vrouw toch een stem te geven.  

Even terug naar Wees onzichtbaar. In dit boek schildert Işik zijn eigen coming of age portret. Dit verhaal, met het Turkse jongetje Metin in de hoofdrol, vangt aan als de jongen met zijn oudere zus en zijn ouders, na een kort verblijf in Duitsland, in Hollanda aankomt en in de Bijlmer gaat wonen. De Bijlmer, bekend als verpauperde wijk en van de ramp met een Boeing 747, is ook de plaats waar de jongen verder zal opgroeien. Een tirannieke vader, een taalachterstand en geldzorgen maken dat de kansen op een geslaagd leven voor Metin bijzonder laag liggen. Maar het draait anders uit. Toen Işik het Boekenweekessay mocht schrijven, besloot hij nog een keer naar dit verhaal terug te keren, maar dit keer zonder fictieve benadering. Aan het verhaal was immers nog een andere strijd gekoppeld. Niet die van de Turkse migrantenjongen, wel die van zijn moeder. Işik interviewde zijn moeder en wat in dit essay te lezen valt, is de neerslag van dit interview. Het essay heet dan wel Mijn moeders strijd door Murat Işik maar had evengoed Mijn strijd door Aynur kunnen heten.  

Toen Işik zijn moeder een interview voorstelde, stemde ze niet alleen toe, maar gaf ze zich ook volledig. Als ze twijfelde of bepaalde dingen wel verteld moesten worden, duwde ze die twijfel uiteindelijk toch aan de kant en completeerde haar verhaal. Işik is in dit essay slechts de verslaggever die hier en daar wel iets van zichzelf toevoegt maar vooral zijn moeder aan het woord laat. Haar getuigenis vangt aan rond haar negende, wanneer ze plots vrijheden begint te verliezen. Waarom? Omdat ze een meisje is. Ze verzet zich daartegen maar vecht een haast bij voorbaat verloren strijd tegen de van traditie en religie doordrongen gewoonten in de arme Zaza-regio in Oost-Turkije. Maar Aynur geeft nooit op. Zelfs haar huwelijk met een tiran die haar alleen maar moeilijkheden bezorgt, kan haar niet ontmoedigen. Ze blijft vechten voor onafhankelijkheid en om als volwaardig mens met capaciteiten te worden gezien. Het werd uiteindelijk een lange strijd die Murat Işik en zijn zus voor een stuk meestreden en die hen vormde. Het is vooral het gedeelte de vrouw uit het boekenweekthema dat hierin naar voren komt. Aynurs rol als moeder wordt amper belicht maar op die manier wordt het ook precies Aynurs eigen verhaal. Wie nu nog beweert dat het Boekenweekessay niet door een vrouw geschreven is, is van kwade wil.  

Işik verdient alle lof voor de wijze waarop hij dit essay heeft vormgegeven. Migratie, integratie, emancipatie, het zijn beladen woorden geworden die een zekere moedeloosheid en somberte uitstralen. Deze thema’s lijken maar zelden te leiden tot positieve en hoopvolle verhalen. Verwacht de gemiddelde lezer hierbij zelfs nog wat anders dan een jammerklacht? Wel ja, dat zou toch moeten. Mijn moeders strijd levert overtuigend positivisme in een notendop. Zonde dat alleen het Boekenweekgeschenk gratis wordt uitgedeeld want dit ongeveer zestig bladzijden tellende essay is een verdomd mooi stukje proza.