Meesterlijk in eenvoud en dialogen

George en Lennie zijn twee vrienden onderweg naar de boerderij van hun nieuwe werkgever tijdens de crisisjaren ‘30 van de twintigste eeuw. Lennie is intellectueel allesbehalve een topper. Hij is groot en sterk en een prima werkkracht, maar voor zichzelf denken kan hij niet. Hij heeft een goede inborst maar omdat hij mentaal zwak is, doet hij vaak domme dingen waarmee hij zichzelf en George in de problemen brengt. George beloofde een tante van Lennie om op hem te passen en sindsdien doet hij dat. Curley, de zoon van de nieuwe werkgever, heeft een erg flirterige vrouw en als zij op een dag een praatje gaat maken met Lennie, eindigt dat slecht. George  wordt tot een moeilijke beslissing gedwongen. Kiest hij voor gerechtigheid, of voor vriendschap?

John Steinbeck (1902-1968) baseerde zich voor Of mice and men op ervaringen, opgedaan terwijl hij zijn zomers al werkend op boerderijen doorbracht. Hij publiceerde het boek in 1937 en datzelfde jaar reeds ging de theatervoorstelling ervan in première. Niet te verwonderen aangezien het boek in eerste instantie als theaterstuk bedoeld was. Twee jaar later volgde de eerste van tot nog toe drie verfilmingen. In het Nederlands is het boek ondertussen al heel wat keren vertaald met titels Muizen en mensen (o.a. in 1973) of Van muizen en mensen (o.a. in 2004 en 2012). Deze nieuwste vertaling door Peter Bergsma kreeg opnieuw de verkorte titel Muizen en mensen mee.

George, Lennie en de anderen met wie ze in contact komen, zijn echte plattelandsmensen met een daarbij horende tongval die ook in de vertaling verwerkt zit. Amerikanen die praten met een Hollandse tongval, het blijft altijd vreemd, maar storen doet het niet. 

Onafhankelijk van de vertaling leidt het taalgebruik zelf nog steeds tot controverse. Ook in deze hedendaagse tijden, waarin het overmatig gebruik van schuttingtaal door Amerikanen niet bepaald tot voorbeeld strekt, is het originele Of mice and men nog steeds een van de boeken waarvoor frequent een leesverbod wordt aangevraagd, precies omwille van die taal. Het boek haalt nog steeds moeiteloos de top tien van deze dubieuze hitparade. Er zijn middelbare scholen in de VS die dit boek op de verboden lijst staan hebben, soms zelfs nog maar heel recent.

Steinbeck heeft nochtans een onschuldig maar bijzonder boek geschreven dat nog steeds staat als een huis. Omdat het verhaal oorspronkelijk als toneelstuk bedoeld was, beschrijft hij minutieus landschappen, interieurs, kledij en de houding van de protagonisten. Ook het aantal locaties is heel gering gehouden. Op de planken kan men immers maar een beperkt aantal keer van decor wisselen, en daarom heeft Steinbeck alleen aan het begin en het eind voor scènes gezorgd die zich niet op de boerderij afspelen. De rest van het verhaal speelt zich nagenoeg uitsluitend af in het slaaphuis van de werklui. Personages komen dat slaaphuis binnen, doen hun zegje, en gaan weer naar buiten, net zoals dat ook bij een toneelstuk het geval is. Steinbeck heeft ook zeer uitvoerig van dialogen gebruik gemaakt en dat ligt eveneens in de lijn der verwachtingen, want de meeste toneelstukken drijven op dialogen.

Het zijn precies die dialogen die dit boek zo sterk maken. Het geduld dat George voor Lennie aan de dag legt, wordt door de dialoog versterkt. Zonder uitdrukkelijk kritiek te uiten, kaart Steinbeck via simpele dialogen ook de sociale ongelijkheid tussen blank en zwart aan of de levensomstandigheden van de werklui, en beschrijft hij hun verlangen naar een beter leven. Deze dunne novelle is een lesje in eenvoud voor alle schrijvers die honderden bladzijden volschrijven om uiteindelijk veel minder te zeggen.