Uitgebreide dissectie van Napoleons ondergang

Napoleon deel 2: van keizer tot mythe is het tweede deel van de biografie van Napoleon Bonaparte door Johan Op de Beeck (1957). Napoleon deel 1: van strateeg tot keizer beschreef zijn opmars en eindigde met zijn inauguratie als keizer in 1804. Nu is het zaak zijn positie te verzilveren en een stabiel rijk uit te bouwen met grenzen die niet voortdurend belaagd worden door de omringende naties.  

Het eerste deel van de biografie was met meer dan 500 bladzijden geen dun boek, en deel twee is nog ruim 300 bladzijden dikker. De verschillende oorlogen die Napoleon moet voeren, zijn daar debet aan. Russen, Pruisen, Oostenrijkers en Engelsen blijven Napoleon bekampen, soms tegen beter weten in, en Op de Beeck gaat daar heel gedetailleerd op in. Hij beschrijft slagvelden, posities van troepen, hun groottes en oorlogsstrategieën. Dat was ook zo in het eerste deel, maar toen waren de meeste oorlogen korter en krachtiger. Nu Napoleon keizer is, neemt het aantal tegenstanders toe, en bovendien bestrijden ze hem steeds hardnekkiger. Oorlogen duren langer en volgen elkaar snel op. Na enkele oorlogen is het spannende er wel vanaf en elke volgende oorlog is een variant op het thema. Met name de veldtocht in Rusland en de Slag bij Waterloo nemen een grote hap uit het boek. Deze twee episodes zijn in aparte boeken beschreven (waarvan alleen Waterloo in deze heruitgave is opgenomen) en hadden daarom hier ingekort kunnen worden.  

Op de Beeck verliest Napoleons privéleven niet uit het oog, maar heeft er naar verhouding minder over te vertellen dan in het eerste deel het geval was. De auteur zelf kan niet verweten worden dat Napoleon nu eenmaal een groot deel van zijn tijd als keizer op het slagveld heeft doorgebracht. Toch had Napoleon privé ook wel wat zorgen. Hij kreeg ernstige gezondheidsproblemen en zijn echtgenote Joséphine de Beauharnais schonk hem geen nakomeling. Hij voelde zich verplicht zijn rijk te dienen door een andere echtgenote te zoeken. Op de Beeck beschrijft boeiend de contradictie in Napoleon, die zijn echtgenote liefhad, maar tegelijk ook bedroog en van haar scheidde om een nieuw, politiek huwelijk te sluiten dat tegen alle verwachtingen in uitgroeide tot meer dan een verstandshuwelijk.  

Napoleon zorgde tijdens zijn leven, en zelfs erna, voor enkele indrukwekkende gloriemomenten die vandaag de dag nog steeds tot de verbeelding spreken. Zijn eerste afzetting als keizer in 1814 en zijn verbanning naar Elba, was een emotionele gebeurtenis die getuigen de rest van hun leven meedroegen. Later is daar zijn herintrede die haast goddelijke proporties aanneemt. Maar ook na Napoleons dood, blijft hij de zielen beroeren. Twee decennia na zijn dood zal men in Frankrijk nogmaals uit duizenden kelen ‘Vive le président!’ horen als zijn stoffelijk overschot weer naar Frankrijk wordt gebracht. Napoleon had bij leven voorspeld dat dit zou gebeuren. Op de Beeck eindigt dit boek met een anekdote die aantoont hoe de nagedachtenis aan Napoleon is blijven hangen. In 1855 bezoekt de Engelse koningin Victoria het voorlopige graf van Napoleon. Het is donker en het onweert. Net dan flitst de bliksem en het lijkt of de gouden N van Napoleon voor de kist oplicht. Dit “teken” van Napoleon laat grote indruk na op de bezoekers en de wijze waarop het beschreven is, zal ook de lezer niet koud laten.  

Ondanks de soms wat lang uitgesponnen oorlogsbeschrijvingen, slaagt Op de Beeck erin ook dit tweede deel ineen te weven tot een boeiende visie op een bijzonder intelligent strateeg met visionaire ideeën, maar evenzeer met blinde vlekken in zijn denken. Op de Beeck beloofde in het voorwoord van deel één een zo sereen en objectief mogelijke geschiedschrijving. Om dat te verzekeren, neemt hij in een uitgebreide epiloog nog een laatste maal de tijd om zowel de positieve als negatieve beslissingen van Napoleon in zijn historische context te plaatsen. Op de Beeck slaagt met deze biografie summa cum laude in zijn opzet.