Heisa in Helmond

Joris van de Werff verhuist van Amsterdam naar de (werkelijke bestaande) Spoetnikstraat in het Brabantse Helmond-Noord waar hij als docent maatschappijleer en geschiedenis aan de slag kan. Al snel blijkt echter dat ze het daar niet bepaald op Amsterdammers begrepen hebben. Noch in zijn straat, noch op de school waar hij aan de slag gaat, slaagt hij erin te integreren. Hij doet zijn best, maar wordt niet aanvaard. Het wordt allemaal nog erger als hij als enige van de straat de Postcode Loterij wint. De bewoners hadden ooit afgesproken nooit mee te doen, maar dat 'vergaten' ze hem te vertellen. Nu menen de buren dat ze recht hebben op hun deel van zijn winst en ze beginnen hem het leven zuur te maken.

Martijn Neggers (1987) keert na zijn debuut, De mensen die achterbleven, dat zich in Tilburg afspeelde, met Spoetnik opnieuw terug naar de provincie waar hij geboren is en woont. De Helmonders in dit boek komen er echter maar bekaaid vanaf. Helmond is de open wond in het ontstoken been van Nederland en de ongebleekte anus van de Benelux, aldus hoofdpersonage Joris. Bovendien spreekt niemand er Nederlands, vindt hij ook.

Deze mening van Joris is er natuurlijk niet zomaar gekomen. Vanaf het begin levert Joris één groot gevecht tegen de stuursheid van de bewoners van de Spoetnikstraat en hun onwil om in te gaan op zijn pogingen om contacten te leggen. De buren maken Joris direct duidelijk dat een Amsterdammer niet in Helmond thuishoort. Dat doen ze door zich marginaal en onbeschoft te gedragen, hem meestal te negeren of grofgebekt van repliek te dienen in een dialect dat hij niet begrijpt. Na zijn loterijwinst gaan ze over tot pesten. Enkel zijn buurvrouw Sharmayne is niet onvriendelijk tegen hem. Zij onderhoudt dan weer een luidruchtig seksleven waar Joris omwille van de dunne muren volop van mee mag genieten. Ook op het Carolus Borromeus College waar hij terechtkomt, slaat alles snel tegen. 'Toevallig' krijgt hij de moeilijkste klassen en hij slaagt er niet in ze onder de knoet te houden. Al snel sleept Joris zich steeds neerslachtiger door de dagen. Om zijn geestelijke gezondheid niet te verliezen, begint hij als een bezetene op de hometrainer te fietsen, bier te drinken en puzzels te leggen. Hij start een briefwisseling met een fictief personage en voert fictieve conversaties met diverse personen die op een gegeven moment een rol spelen in zijn nieuw leven, zoals bijvoorbeeld Gaston van de Postcode Loterij.

Spoetnik is een grappig boek. Het Helmondse dialect speelt daar een niet verwaarloosbare rol in, maar ook de marginale figuren die Neggers in de Spoetnikstraat heeft gehuisvest, mogen er zijn. De familie Flodder had in deze straat niet misstaan. Nagenoeg alle gezinsleden van die familie vinden we in een of andere incarnatie in de Spoetnikstraat terug. Sommige situaties hadden zo in de flodderfilms gekund. Toch heeft het boek ook een schrijnend aspect. Joris is in zekere zin een loser, iemand die zich niet kan verweren tegen de pesterijen van zijn buren en zich daarom maar in zijn huis verstopt met gesloten gordijnen. Hij snakt naar vriendschap en vergaat in Helmond van de eenzaamheid. Alhoewel de situaties geregeld overdreven geschetst worden ten bate van de humor, houdt Neggers de lezer met Spoetnik een spiegel voor. Wie als vreemde ergens aankomt om er een leven op te bouwen, moet in het begin vechten tegen de eenzaamheid van het onbekende en tegen de macht van groepsdruk. Als de buurt je niet aanvaardt, word je misschien al snel een Joris van de Werff. Een mooi opgebouwd en vormgegeven verhaal is dit, dat erg kan bekoren. Voor de werkelijke bewoners van de Spoetnikstraat valt maar te hopen dat niemand dit boek al te serieus neemt.