Weinig spannend en middelmatig plot tegen een boeiend decor

Rakvere, gelegen in Estland, was ooit een stad die naam ook waardig, maar werd tijdens de Grote Noordse Oorlog aan het begin van de achttiende eeuw helemaal verwoest, en de burgers verloren hun stadsrechten. De gedecimeerde bevolking streed onafgebroken voor het herkrijgen van die rechten, en dat aspect van de Estse geschiedenis werd door schrijver Jaan Kross (1920-2007) aangegrepen om er een roman op te baseren.    

Hoofdpersonage en verteller van het boek is Berend Falck die in 1764 als mid-twintiger in dienst treedt van Gertrude von Tiesenhausen, om op haar landgoed les te geven aan haar twee kleinzoons. Het landgoed en haar familie bezitten de rechten op de stad Rakvere en daarom is ze al een half leven lang verwikkeld in een strijd met de stadsbevolking. Falck wordt door de zeventigjarige dame ook belast met het schrijven van brieven naar officiële instanties ter verdediging van haar rechten. Maar Falck kiest stiekem partij voor de inwoners van de stad. Dat heeft alles te maken met Maade, dochter van de plaatselijke schoenmaker. Binnen het decor van het getouwtrek om de stadsrechten, creëerde Kross een liefdesgeschiedenis die het werkelijke thema van dit boek uitmaakt.    

Het boek werd nu door Frans van Nes vertaald, maar dateert al van 1982. Jaan Kross begon al in de jaren 50 van de vorige eeuw te schrijven, waaronder poëzie, novellen en historische romans, maar zijn werken bleven verborgen achter het IJzeren Gordijn dat Oost- en West-Europa van elkaar gescheiden hield. Pas in 1992 werd hij voor het eerst vertaald, namelijk met De gek van de Tsaar. Ondertussen is Kross volop in de belangstelling komen te staan buiten de grenzen van Estland. Strijd om de stad is de zesde roman van de schrijver die naar het Nederlands wordt vertaald.    

De roman is een monotone, enigszins ouderwetse en wat trage liefdesgeschiedenis. De tijd waarin hij zich afspeelt, heeft daar aandeel in. Iemand openlijk het hof maken werd nu eenmaal niet getolereerd, en de wil van ouders en notabelen was nog altijd wet, dus er komt maar weinig schot in de zaak. Falck, die als ik-personage natuurlijk schrijft zoals een achttiende-eeuws persoon dat hoort te doen, voelt schroom om bepaalde dingen te vertellen, en beschrijft daarom enigszins omfloerst wat zich afspeelt. Veel wordt aan de fantasie van de lezer overgelaten, wat in onze moderne tijd van directheid en openheid ook wel weer vernieuwend werkt.    

Kross heeft zich gebaseerd op echte documenten die betrekking hebben op die periode, en hij citeert er uitvoerig uit bij monde van Falck die deze teksten vertaalt. Het was echter niet nodig hele Latijnse citaten en de volledige vertaling in het boek op te nemen. Dat is voer voor historici en niet voor de gemiddelde romanlezer. Falck blijft niet vertalen, en deze citaten nemen dan ook af na enige tijd, maar dat weet de lezer uiteraard niet en de kans bestaat dat hij daarom vroegtijdig afhaakt.    

Ook in deze moderne vertaling herkent men het licht verouderde taalgebruik en de dito stijl van vijftig jaar geleden. Alles verloopt langzaam en wollig, en soms is de auteur langdradig in zijn betoog. Maar samen met de aanwezigheid van in onbruik geraakte woorden, versterkt dit toch ook het historische karakter van het boek. In het Nederlands is een begrip als ‘het vlek’ nagenoeg volledig verdwenen maar hier is het een term van belang en dus veelvuldig gebruikt.    

Het is jammer dat in de vertaling voor een weinig inspirerende titel is gekozen. Strijd om de stad klinkt als een jeugdboek. De Estse achtergrond, waarover we al met al niet vaak iets te lezen krijgen, maakt dit verhaal uniek en origineel en daarom had Rakvere, zoals in het oorspronkelijke werk, prominent deel van de titel mogen uitmaken. Afgezien daarvan hoort het boek niet meteen in de top van de historische romans thuis. Plotgewijs is het een weinig spannend en middelmatig boek.