Een leven lang zoeken en hunkeren

In 1995 overleed Ischa Meijer (geboren 1943), op zijn verjaardag. Dat is dit jaar precies 25 jaar geleden en het mag dan ook niet verbazen dat deze bekende Nederlander herdacht wordt. Twee uitgeverijen brachten vlak voor zijn verjaardag een eigen in memoriam uit. De Arbeiderspers kwam met Ik heb niets tegen antisemieten, ik lééf ervan, een non-fictieboek waarin een stukje van Meijers karakter en drijfveren ontleed wordt aan de hand van diens werk. Prometheus herdenkt Meijer met Zó, en niet anders waarin drie novellen van hem verzameld zijn, ingeleid door Connie Palmen.

Meijer, van Joodse afkomst, werd als baby samen met zijn ouders naar het concentratiekamp Bergen-Belsen afgevoerd. Ze overleefden het, maar Meijers ouders keerden getraumatiseerd terug en dat heeft het gezin voorgoed ontwricht. In de eerste opgenomen novelle, Brief aan mijn moeder, richt de schrijver zich daarom tot zijn moeder –wier affectie en goedkeuring hij een leven lang trachtte op te roepen. Ze pestte en kleineerde hem en hij verliet al op jonge leeftijd het huis. Meijer wisselt zijn visie op zijn moeder af met citaten, door haar gezegd of geschreven, en straft haar houding genadeloos af, hoewel hij blijft hunkeren naar wat moederliefde. Dit tragische, autobiografische essay verscheen voor het eerst in 1974 en was Meijers debuut. Het werd later meermaals heruitgegeven, waaronder in 1998 en in 2015.

Het tweede stuk heeft wel de allure van fictie maar is toch ook sterk op Meijers eigen leven gebaseerd. Een rabbijn in de tropen gaat over de zoektocht van een Joodse jongen, Chaim Weiszkopf, naar zijn vader Samuel. Ook dit verhaal is afwisselend opgebouwd. Paragrafen in schuinschrift beschrijven het wedervaren van Samuel en paragrafen in normale druk dat van Chaim. Het verhaal kent ups en downs, met aantrekkelijke en goed geschreven passages, maar met evenveel lastig te verteren stukken. De Joden in het verhaal zoeken niet alleen naar elkaar, maar ook naar zichzelf en een identiteit. Het werd oorspronkelijk gepubliceerd in 1977, toen het echte verwerken van WO II nog moest beginnen en er vooral veel over werd gezwegen. In die optiek was het verhaal zijn tijd vooruit. Ondertussen is hierover al meer geschreven, maar de combinatie van religieuze Joden en buitensporige seks in het verhaal, maken dat de lezer het ook nu nog met een zeker ongemak doorworstelt.

Het laatste stuk tenslotte, Hoeren getiteld, wordt een documentaire genoemd. De schrijver was tijdens zijn leven een hoerenloper en beschrijft hier hoe zo iemand te werk gaat. Hoe de zoektocht naar een prostituee verloopt en wat zich voor, tijdens en na de daad afspeelt. Ook bekijkt hij de kant van de hoer, met stukjes interview die een en ander moeten illustreren. Dat dit voor Meijer een belangrijk aspect van zijn leven was, wordt ook aangetoond door het veelvuldig voorkomen van hoeren in de andere twee in dit boek opgenomen novellen. Toen deze woorddocumentaire voor het eerst gepubliceerd werd (in 1979), was deze ongetwijfeld controversieel en vernieuwend. Nu is het vooral een frivool stuk en daarom ideaal als afsluiter. Maar de wereld wordt opnieuw preutser en (zelf)censuur neemt toe. Het is niet ondenkbaar dat Meijers getuigenis op een dag weer als controversieel zal worden beschouwd.

Alle drie de verhalen kunnen gezien worden als vroeg werk van Meijer. De eerste en laatste novelle houden de aandacht goed vast. De tweede is een gevecht en boeit slechts zelden. Twee opvallende constanten zijn seks en het worstelen van de schrijver met de afwijzing van zijn ouders. Men kan er niet omheen dat dat laatste de man een leven lang parten gespeeld heeft. Wat ook opvalt is de mooie, zuivere taal. Ook in deze hedendaags gespelde versie vindt men nog echt Nederlands. Wie deze bundel leest, gaat beseffen hoe lelijk onze van vreemde woorden doordrongen taal geworden is. Onbedoeld toont de uitgever met deze bundel aan dat het Nederlands vroeger zoveel mooier was.