Een tijd van licht en duisternis

“De dood was in de late middeleeuwen een zaak van levensbelang.” : zomaar een citaat uit het vuistdikke boek over de grondleggers van de Nederlandse staat: de Bourgondiërs, een citaat om de speelse eloquentie te illustreren waarmee Bart van Loo de lezer aan de hand neemt langs de levens van de Filipsen de Goede, de Stoute, de Schone, Karel de Stoute, Jan Zonder Vrees en Jacoba van Beieren.

Bart van Loo heeft wel zeer grondig onderzoek gedaan naar de bakermat van ons Vlaams-Nederlandse cultureel en staatsrechtelijk erfgoed belichaamd in de dynastie van de Bourgondiërs. Zijn speurtocht start rond het jaar 406: het Westromeinse rijk loopt op zijn eindje, Germanen steken massaal de stijf bevroren Rijn over, koning Gundahar leidt met toestemming van de laatste Romeinen ongeveer 80.000 Bourgondiërs naar de streek rond Worms. 30 jaar later trekt hij westwaarts naar Gallia Belgica. Het is de tijd van grote volksverhuizingen en de glorietijd van Atilla de Hun.

Het is onmogelijk dit magistrale werkstuk in een korte recensie recht te doen, daarom in staccato:

15de eeuw; late middeleeuwen; de tijd van Huizinga, hoofse liefde, riddertournooien, ridderlijke grandeur, imponerende harnassen; de laatste kruistochten, oorlogen, verraad, moord en doodslag, geweld, bloedvergieten met de meest gruwelijke moordwapens als de knots, bijl, morgenster, strijdvlegel en goededag.
Ook de tijd van godsdiensttwisten, inquisitie, ketterverbrandingen; afschuwelijke lijfstraffen, immense slachtpartijen, oorlogen zonder krijgsgevangenen, losgeld, huwelijksdiplomatie, genadeloos grof geweld bij opstanden; afgehakte hoofden en ledematen, verbrijzelde schedels, pestepidemieën, hongersnoden, rondtrekkende roversbendes en plunderende soldaten.
Tijd van Hoekse en Kabeljouwse twisten, van de Honderdjarige Frans/Engelse oorlog, van schuivende machtsverhoudingen in het Europa aan de vooravond van de ontluikende Renaissance.
Maar ook de tijd van uItbundige volksfeesten en periodes van diep rouwbeklag, van exorbitante hoffeesten en protserig vertoon in prachtige kleurrijke kledij.
En ook de tijd van adembenemende kunstwerken van Van Eyck, Breughel, Memlinck en Klaas Sluter.
Kortom een eeuw van extremen, van hel en verdoemenis, van licht versus duisternis, van meedogenloze wreedheid versus romantische hoofse liefde, van smerige vuiligheid versus schone kunsten.

Wij kunnen ons dat tegenwoordig nog maar moeilijk voorstellen maar in het politiek versnipperde Europa van de 14de en 15de eeuw streefde elke zichzelf respecterende heerser - keizer, koning, hertog, graaf of gewoon ridder - ernaar zijn rijkdom, invloed en territorium te vergroten. Goedschiks door uitgekiende huwelijksdiplomatie of desnoods kwaadschiks door verraad, moord of oorlog.

Van Loo graaft goed gedocumenteerd regelmatig nog wat dieper in de dagelijkse realiteit van de laat middeleeuwse samenleving zoals naar de positie van de vrouw in een extreem misogyne samenleving, naar ontwikkelingen op het gebied van bevolkingsgroei en verstedelijking en schotelt ’en passant’ een college voor over middeleeuwse kunstgeschiedenis met klaroenstoten voor fenomenen als Klaas Sluter en Jan van Eyck.