De meeste mensen deugen....of niet natuurlijk

In de terminologie van de goedheidsparadox van Wrangham zijn de mensen als mythologische Chymaera’s, schepsels met de kop van een leeuw en het lijf van een geit, noch het één, noch het ander, maar allebei.

Wrangham is als evolutionair primatoloog en anthropoloog gefascineerd door het mysterie van de vraag der vragen (ná Genesis): Waar zijns inziens de traditionele anthropologie is blijven hangen in de vraag naar het waar&wanneer spitst zijn wetenschappelijke verwondering zich op de vraag naar het hoe&waarom van het ontstaan van HOMO SAPIENS. Een vraag die sedert Darwin kennelijk nog wel wat voortschrijdende inzicht behoeft.

Sapiens heeft in het Pleistoceen, d.w.z. rond 300 duizend jaar geleden, een eigen ontwikkelingsgang ingezet t.o.v. nauw verwante soortgenoten zoals chimpansees, bonobo’s en gorilla’s.

Aan de hand van de resultaten van een overvloed van wetenschappelijke onderzoeken en experimenten, wereldwijd, maakt hij aannemelijk dat het antwoord gezocht moet worden in de vaststelling dat sapiens beter dan zijn soortgenoten zijn fysieke agressie heeft leren beteugelen, m.a.w. zichzelf heeft getemd, gedomesticeerd. Een zonder twijfel boude, maar mogelijk grensverleggende veronderstelling.

Enkele waarnemingen:
- de menselijke aard varieert van empatisch altruïstische goedertierendheid, via volstrekte onverschilligehid, tot tomeloos gewelddadige wreedheid.
- voor een beter begrip is het onderscheid tussen reactieve agressie (‘kort lontje’) en - individuele (moord) en coalitionele (oorlog) - proactieve agressie (‘met voorbedachte rade’) essentieel.
- ‘Wet van Beljajev’: het wegselecteren van reactieve agressie bij wilde dieren in gevangenschap leidt tot domesticatie.
- de mens vertoont onmiskenbaar de kenmerken van getemde, gedomesticeerde huisdieren, zoals sterk verminderde zoal niet volledig afwezige reactieve agressie, elegantere lichaamsbouw, afnemende fysieke verschillen tussen mannetjes en vrouwtjes en zo meer.
- homo sapiens en neanderthaler hebben eenzelfde afslag genomen van de stamboom van de primaten, net als de chimpansees en de bonobo’s en net als de gorilla’s. En hebben elk een eigenstandige evolutie doorgemaakt.
- mensen en wilde dieren kunnen beide proactief doden om het verwerven van voedsel, een paringspartner of om het vergroten of verdedigen van vermeende territoriumrechten. Anders dan andere dieren echter kan alleen de mens proactief geweld gebruiken op bevel, uit angst, uit overtuiging, uit wraak of zelfs uit plezier.

Hij neemt ons in zijn queeste bij de hand langs de volgende vragen;
- Omgekeerde wet van Beljajev: Kan bij gedomesticeerde dieren, zoals de mens, verondersteld worden dat het wegselecteren van reactieve agressie de grondslag heeft gevormd voor zelfdomesticatie?
- Waarom stagneerde de domesticatie van de Neanderthaler en waarom stierf hij vrij plotseling uit?
- Bonobo’s, chimps en gorilla’s delen eenzelfde habitat; waarom wisten alleen de bonobo’s hun reactieve agressie te beteugelen?
- Domesticatie vindt doorgaans plaats door intentioneel wegselecteren van reactieve agressie door menselijk ingrijpen/fokken. Hoe heeft het proces van zelfdomesticatie zich bij sapiens en bonobo succesvol kunnen voltrekken?
- Hoe heeft de executie van alfamannetjes door betamannetjes kunnen leiden tot een egalitaire, doorgaans vreedzame samenleving van mensen?
- Hoe heeft straf en in uiterste vorm executie van leden van de innergroup kunnen leiden tot moreel besef en groepsaanpassing?
- Welke doorslaggevende rol heeft de mysterieuze ontwikkeling van taal in het ontstaan van coalitionele geweldsexplosies tussen groepen sapiens - en uniek voor sapiens - gespeeld?

Conclusies:
- Het wilde dier in de mens is getemd, maar kan onder omstandigheden bij ieder van ons ontketend worden
- Reactieve agressie (bij ervaren bedreiging van je afbijten), maar ook proactieve moord en doodslag hebben evolutionair adaptieve functies in de ontwikkeking van de soorten.
- ALLE mensen op aarde hebben een gelijke evolutionaire ontwikkeling doorgemaakt: er zijn geen aanwijsbare evolutionaire verschillen aan te tonen tussen verschillende groepen mensen (‘rassen’, ariërs, blanken, zwarten, inboorlingen, indianen, Inuit, noem maar op).
- Executie, moord en doodslag vinden te allen tijde plaats vanuit de al dan niet vermeende overtuiging van overmacht van de dader en dat de daad, zonder noemenswaardige repercussies, tot overwinning en succes zal leiden. (zie epiloog)
- Dus niet ‘De meeste mensen deugen’ zoals Rutger Bregman ons in zijn recente bestseller wil doen geloven, maar hoogstens ‘…de meeste mensen deugen, meestal…maar niet altijd.’ met als toevoeging dat ALLE mensen - onder omstandigheden - in staat zijn tot weloverwogen exclusieve en buitengewoon gewelddadige agressie jegens medemensen.
- De goedheidsparadox bevestigt in zekere zin de veronderstelling van de banaliteit van het kwaad (Hannah Arendt): gewone alledaagse vredelievende huisvaders en moeders lieten zich gewillig inpassen in de bureaucratisering en industrialisering van de moord op 6 miljoen mensen in de holocaust van WO-II.

Epiloog ivm de oorlog in Oekraïne die na het uitkomen van dit boek in alle hevigheid losbarstte:
De psycholoog Dixon (p.341) raadpleegde Britse legerarchieven vanaf 1853 en ontdekte symptomen van militaire incompetentie die vermeende overwinningskansen teniet kunnen doen:
. zelfoverschatting
. onderschatting van de vijand
. negeren van inlichtingenrapporten
. verspilling van mankracht (en middelen zou ik zeggen)
. zelf ingestelde censuur om moreel ondermijnende informatie te blokkeren
. een gedeelde illusie van onkwetsbaarheid
. onbetwist geloof in eigen waarden en normen
Dixon concludeert dat in de helft van de gevallen waarin dit leidt tot onvermoede gelijkwaardigheid van de strijdende partijen de agressor het onderspit delft.
Waarvan akte