Lezersrecensie
Op de vlucht voor de inquisitie
Marguerite Yourcenar 1903-1987, geboren in het Frans-Vlaamse deel van Brussel, schreef verschillende (historische) romans waarvan de bekendste: Memoires van Hadrianus en Het hermetisch zwart.
In Het hermetische zwart hanteert Yourcenar een 20ste eeuws - niet altijd even toegankelijk - taalgebruik soms uitmondend in hinderlijke mooischrijverij dat doet denken aan het Groot Dictee der Nederlandse Taal: “Haar stevige vingers bespeelden het kleine portatief dat in de salon stond; in haar jeugd had haar buigzame stem gestraald in kerkelijke madrigalen en motetten; ze hield van die guirlandes van tonen zoals ze van haar borduursels hield.”
Het hermetisch zwart duidt, in het procédé der hermetische filosofen, op de zwarte fase van de alchemie waarin alles verkoold raakt, van de scheiding en oplossing van het stoffelijke of, symbolisch, van de beproevingen van de geest die zich bevrijdt van sleur en vooroordelen. Een titel die in zijn ondoorgrondelijkheid tegelijk duidelijk maakt dat het geen gemakkelijk leesboek is. Je zult je door sommige hoofdstukken heen moeten worstelen. Ik werd pas halverwege gegrepen, maar toen liet het verhaal me ook niet meer los.
Het verhaal speelt zich af aan het begin van de 16de eeuw, de tijd van Karel V en Filips II, van Erasmus en Copernicus, van Willem de Zwijger en de onthoofding van de graven van Egmond en Hoorne, van Jeroen Bosch en Pieter Breughel, van Luther en Calvijn, tegen de achtergrond van godsdiensttwisten, kettervervolgingen, zwarte pestuitbraken en oorlogsgeweld en de beeldenstorm. Misschien wel de meest fascinerende periode in de Europese geschiedenis: de omslag van de late middeleeuwen naar de renaissance, de clash tussen katholicisme en protestantisme, de inquisitie, de grote ontdekkingsreizen, de ontwikkeling van een kapitalistische economie en het begin van het tijdperk der monarchieën.
In Het hermetisch zwart wordt het tragische lot beschreven van de Vlaamse zestiende-eeuwse filosoof Zeno. Zeno is als dramatis persona ontsproten aan de fantasie van de auteur, hij is imaginair ‘met een pap van realiteit’. Het is een fictief historisch personage dat ook voor de eenentwintigste-eeuwse lezer geloofwaardig is, Yourcenar heeft hem vakkundig ingebed in zijn tijd. Zeno is hermetische filosoof, geneesheer en chirurg, magiër en alchimist, avonturier en technisch ingenieur, astroloog en wiskundige en …. atheïst.
Zeno’s wetenschappelijke passie leidt tot een grote interesse voor alchemie; juist in die discipline zoekt hij zijn leermeesters. “We volgen hem bij zijn studie, op zijn reizen door Europa en het nabije Oosten en in zijn werk als hofarts. Zeno is steeds op zoek naar individualiteit en kennis, naar wat het betekent mens te zijn, hij staat op het breekpunt tussen middeleeuwen en moderne tijd, tussen religie en een nog nauwelijks te verwoorden atheïsme.”(Bart van Loo)
Exemplarisch voor de schoonheid en de diepgang van Yourcenars beschouwingen is onder vele andere het volgende citaat betreffende verwantschap van droom, ziel en dood:
“De droom als aan zichzelf overgeleverde geest die informatie verschaft over de manier waarop de ziel de dingen waarneemt: gewichtloosheid, ontastbaarheid, onsamenhangendheid,de totale vrijheid ten opzicht ven de tijd,de beweeglijkheid der persoonlijke gedaanten e.d. . Deze tot het schimmenrijk behorende categorieën geleken sterk op wat de hermetisten meenden te weten van het bestaan na de dood, alsof de wereld van de dood voor de ziel een voortzetting was van de wereld van de nacht.”
Nieuwsgierig naar de denkwereld van het 16de eeuwse Europa hier de links naar 3 mooie recensies van Het hermetische zwart:
https://8weekly.nl/special/boeken-specials/marguerite-yourcenar-hic-zeno-klassieker-marguerite-yourcenar-a-het-hermetisch-zwart/
https://www.athenaeum.nl/leesfragmenten/archief/2011/bij-marguerite-yourcenars-het-hermetisch-zwart/
https://www.goodreads.com/review/show/305112790
Nota bene
In de hermetische levensbeschouwing of religie staat het verwerven van gnosos centraal, goddelijke kennis van de God, de kosmos en de mens, die moet resulteren in verlichting en verlossing. Het verhaal van Hermes Trismegistus ('driewerf-grootste') begint in de oudheid, in Egypte. Thot, god van wijsheid en uitvinder van het schrift, duikt 2500 jaar v.Chr. op in piramideteksten. Tweeduizend jaar later herkennen de Grieken Thot als hun god Hermes, boodschapper tussen goden en mensen. Ze versmelten.
In Het hermetische zwart hanteert Yourcenar een 20ste eeuws - niet altijd even toegankelijk - taalgebruik soms uitmondend in hinderlijke mooischrijverij dat doet denken aan het Groot Dictee der Nederlandse Taal: “Haar stevige vingers bespeelden het kleine portatief dat in de salon stond; in haar jeugd had haar buigzame stem gestraald in kerkelijke madrigalen en motetten; ze hield van die guirlandes van tonen zoals ze van haar borduursels hield.”
Het hermetisch zwart duidt, in het procédé der hermetische filosofen, op de zwarte fase van de alchemie waarin alles verkoold raakt, van de scheiding en oplossing van het stoffelijke of, symbolisch, van de beproevingen van de geest die zich bevrijdt van sleur en vooroordelen. Een titel die in zijn ondoorgrondelijkheid tegelijk duidelijk maakt dat het geen gemakkelijk leesboek is. Je zult je door sommige hoofdstukken heen moeten worstelen. Ik werd pas halverwege gegrepen, maar toen liet het verhaal me ook niet meer los.
Het verhaal speelt zich af aan het begin van de 16de eeuw, de tijd van Karel V en Filips II, van Erasmus en Copernicus, van Willem de Zwijger en de onthoofding van de graven van Egmond en Hoorne, van Jeroen Bosch en Pieter Breughel, van Luther en Calvijn, tegen de achtergrond van godsdiensttwisten, kettervervolgingen, zwarte pestuitbraken en oorlogsgeweld en de beeldenstorm. Misschien wel de meest fascinerende periode in de Europese geschiedenis: de omslag van de late middeleeuwen naar de renaissance, de clash tussen katholicisme en protestantisme, de inquisitie, de grote ontdekkingsreizen, de ontwikkeling van een kapitalistische economie en het begin van het tijdperk der monarchieën.
In Het hermetisch zwart wordt het tragische lot beschreven van de Vlaamse zestiende-eeuwse filosoof Zeno. Zeno is als dramatis persona ontsproten aan de fantasie van de auteur, hij is imaginair ‘met een pap van realiteit’. Het is een fictief historisch personage dat ook voor de eenentwintigste-eeuwse lezer geloofwaardig is, Yourcenar heeft hem vakkundig ingebed in zijn tijd. Zeno is hermetische filosoof, geneesheer en chirurg, magiër en alchimist, avonturier en technisch ingenieur, astroloog en wiskundige en …. atheïst.
Zeno’s wetenschappelijke passie leidt tot een grote interesse voor alchemie; juist in die discipline zoekt hij zijn leermeesters. “We volgen hem bij zijn studie, op zijn reizen door Europa en het nabije Oosten en in zijn werk als hofarts. Zeno is steeds op zoek naar individualiteit en kennis, naar wat het betekent mens te zijn, hij staat op het breekpunt tussen middeleeuwen en moderne tijd, tussen religie en een nog nauwelijks te verwoorden atheïsme.”(Bart van Loo)
Exemplarisch voor de schoonheid en de diepgang van Yourcenars beschouwingen is onder vele andere het volgende citaat betreffende verwantschap van droom, ziel en dood:
“De droom als aan zichzelf overgeleverde geest die informatie verschaft over de manier waarop de ziel de dingen waarneemt: gewichtloosheid, ontastbaarheid, onsamenhangendheid,de totale vrijheid ten opzicht ven de tijd,de beweeglijkheid der persoonlijke gedaanten e.d. . Deze tot het schimmenrijk behorende categorieën geleken sterk op wat de hermetisten meenden te weten van het bestaan na de dood, alsof de wereld van de dood voor de ziel een voortzetting was van de wereld van de nacht.”
Nieuwsgierig naar de denkwereld van het 16de eeuwse Europa hier de links naar 3 mooie recensies van Het hermetische zwart:
https://8weekly.nl/special/boeken-specials/marguerite-yourcenar-hic-zeno-klassieker-marguerite-yourcenar-a-het-hermetisch-zwart/
https://www.athenaeum.nl/leesfragmenten/archief/2011/bij-marguerite-yourcenars-het-hermetisch-zwart/
https://www.goodreads.com/review/show/305112790
Nota bene
In de hermetische levensbeschouwing of religie staat het verwerven van gnosos centraal, goddelijke kennis van de God, de kosmos en de mens, die moet resulteren in verlichting en verlossing. Het verhaal van Hermes Trismegistus ('driewerf-grootste') begint in de oudheid, in Egypte. Thot, god van wijsheid en uitvinder van het schrift, duikt 2500 jaar v.Chr. op in piramideteksten. Tweeduizend jaar later herkennen de Grieken Thot als hun god Hermes, boodschapper tussen goden en mensen. Ze versmelten.
3
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Mastboom
Gesponsord
Als Hyoyoung wordt gevraagd in een brievenwinkel in Seoul te komen werken, realiseert ze zich al snel hoe helend een brief kan zijn. Schrijf je nu in voor de Hebban Leesclub.
