Diepgaande analyse over het einde van de liberale democratie

Diepgaande analyse over het einde van de liberale democratie   De Bulgaarse politicoloog Ivan Krastev studeerde filosofie aan de Universiteit van Sofia. Tegenwoordig is hij verbonden aan het Instituut voor Menswetenschap in Wenen, schrijft hij voor The New York Times en heeft hij meerdere boeken op zijn naam staan, waaronder Na Europa. De Amerikaan Stephen Holmes rondde zijn PhD in 1976 af, kreeg in 1988 een Guggenheim-beurs voor onderzoek naar de theoretische funderingen van liberale democratie en is nu professor rechtsgeleerdheid aan de NYU School of Law. Naast een grote hoeveelheid wetenschappelijke artikelen bracht hij ook enkele boeken uit, zoals The Matador’s Cape: America’s Reckless Response to Terror.  

Het politieke denken van Krastev en Holmes werd beïnvloed door het bestaan en later het verwijderen van de Berlijnse Muur. ‘De illusie dat het einde van de Koude Oorlog het begin was van een tijdperk van liberalisme en democratie, is ook onze illusie’. Het toenemen van grensafscheidingen in de vorm van versterkte ommuringen, het afnemen van het vertrouwen in de democratie en een groeiende welwillendheid tegenover xenofobe, autoritaire leiders wijst erop dat het liberale tijdperk aan zijn eind lijkt te komen. In Falend licht wordt geanalyseerd hoe dit zo ver heeft kunnen komen.  

Krastev en Holmes erkennen dat er meerdere oorzaken zijn van het huidige antiliberalisme, maar kiezen ervoor om in Falend licht één, tot nu toe onderbelicht, aspect uit te diepen: de imitatiepolitiek. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie leek het imiteren van de liberale democratie de enige optie voor Oost-Europese landen; op de lange termijn bleek deze tactiek juist het liberalisme te ondermijnen. Deze invalshoek levert een interessante analyse op en geeft de lezer een vernieuwende kijk op de huidige politieke problemen in de wereld. Er wordt voldoende aandacht besteed aan beide kanten van het verhaal, zo worden de gevolgen van de imitatiepolitiek voor zowel de imitatoren (het oosten) als de geïmiteerden (het westen) besproken. De aandacht ligt hierbij wel bij de hoofdrolspelers, Rusland en de Verenigde Staten, waardoor andere landen onderbelicht blijven.  

Doordat dit boek alleen het aspect imitatiepolitiek behandelt, is er ruimte voor een diepgaande analyse. Krastev en Holmes geven veel voorbeelden en uitleg. Soms linken ze hierbij gebeurtenissen aan literaire fictie. Dit spreekt tot de verbeelding. Daarnaast worden de imitatiepolitiek en de daaropvolgende problemen vanuit verschillende invalshoeken belicht. Uiteraard is er aandacht voor politieke gevolgen. Besproken wordt hoe het conformeren aan de westerse waarden gezien werd als de gemakkelijkste manier om macht te behouden. Verder is er aandacht voor de psychologische gevolgen. Door eigen voorkeuren te moeten aanpassen aan westerse waarden ontstond er namelijk eerst een gevoel van schaamte, later een gevoel van rancune. Ook economische en sociaal-culturele gevolgen komen aan bod. Zo krijgt de lezer een compleet beeld van de impact van de imitatiepolitiek.  

Een klein minpuntje aan Falend licht is de indeling. Er is gekozen om, naast een inleiding en afsluiting, de inhoud in drie hoofdstukken onder te verdelen: ‘Het wezen van imitatie’, ‘Imitatie als vergelding’ en ‘Imitatie als machtsmiddel’. De inhoud lijkt echter niet altijd mooi in deze indeling te passen, waardoor bepaalde standpunten soms gefragmenteerd raken of juist herhaaldelijk voorkomen. In hoofdstuk 1wordt bijvoorbeeld de beschuldiging, dat het westen de kinderen uit Oost-Europa afpakt, uitgewerkt: doordat kinderen na het studeren in het westen ofwel niet meer terugkeren ofwel niet meer in de normatieve verwachtingen van hun herkomstland passen, krijgt het oosten te maken met demografische problemen. In hoofdstuk 2 wordt dit punt opnieuw aangehaald, zonder voldoende toevoegingen om deze herhaling te rechtvaardigen.  

Falend licht weet een nieuw licht te werpen op de opkomst van antiliberale populistische leiders in het huidige politieke klimaat. Krastev en Holmes bestuderen de imitatiepolitiek uit de tijd na de Koude Oorlog vanuit zowel het oosten als het westen. Zij hebben daarbij aandacht voor politieke, sociaal-culturele, economische en psychologische gevolgen. Hiermee zetten Krastev en Holmes een uitstekende analyse neer.