Een krachtig, onvergetelijk portret van menselijke kwetsbaarheid en verlangen tijdens onderdrukking

Deze recensie werd eerder gepubliceerd op mijn blog GraagGelezen.

‘De zee’ van Blai Bonet is een indrukwekkende roman die zich afspeelt in een sanatorium in het Spanje van vlak na de Burgeroorlog. Bonet creëert een beklemmende sfeer waarin de personages, voornamelijk jonge mannen, worstelen met hun fysieke en emotionele kwetsbaarheid. De vergelijking met klassiekers als ‘Der Zauberberg’ van Thomas Mannn is treffend, omdat ook in ‘De zee’ de afgesloten omgeving van het sanatorium dient als een microkosmos waarin de menselijke conditie onder een vergrootglas wordt gelegd.

Wat ‘De zee’ onderscheidt, is de manier waarop Bonet thema's als homoseksuele sensualiteit, mystiek en schuldgevoelens verweeft met de politieke context van het Spanje van Franco, de nationalistische rebellenleider tijdens de Burgeroorlog en latere militaire dictator van het land. De onderdrukte verlangens en angsten van de personages weerspiegelen de verstikkende atmosfeer van het regime, zonder dat dit expliciet wordt benoemd. Deze subtiele benadering maakt de roman des te krachtiger.

“De huid van Manuel Tur is asgrauw, lijkgrauw.
‘Alsof ik stop met leven, aanschouw ik het huis van mijn opa Agustí Tur, een groot, koud, schoon huis. De roze cyclamen op een tafel. Het enige menselijke accent in die woestijn. In dat huis zondigt Agustí Tur op een avond met de zwarte meid, in de kelder, tussen de kolenmanden.
Ik zie Agustí Tur een knie op de borst van zijn zoon zetten en met beide handen zijn keel dichtknijpen, terwijl de meid wegkijkt en een vinger in elk oor stopt om de reutel niet te horen van oom Joan, die nog niet in dienst was geweest; tante Elvira, die haar moeder door de keuken sleurde omdat ze hoorndol werd van haar vrijgezellenbestaan; tante Otília die de binnenkant van het rooster van de biechtstoel rood kleurde met haar lippenstift, zodat het dorp de priesters van de parochie met de vinger nawees. Ik zie ze allemaal met hun gezicht en met het slijk van hun gezicht tegen de oude en vochtige muur van de schuld aanlopen, die in plattelandsdorpen vol zit met de vochtige tederheid van hen die treurig, benauwd zondigen, alsof de zonde hen gedurende een ogenblik voorbij de gemeentegrenzen brengt…’
Manuel Tur klemt zijn tanden op elkaar. Hij haalt zijn tong over zijn lippen. Manuel Tur praat alsof hij doodbloedt.”

De taal van Bonet is poëtisch en suggestief, waardoor de lezer wordt ondergedompeld in de zintuiglijke ervaringen van de personages. De beschrijvingen van de omgeving, de onderlinge relaties en de innerlijke conflicten zijn meesterlijk.
‘El mar’ van Blai Bonet verscheen in 1958 en is nu voor het eerst in het Nederlands vertaald en van een omvangrijk nawoord voorzien door Frans Oosterholt onder de titel ‘De zee’. De vertaling van Frans Oosterholt doet recht aan de literaire kwaliteit van het origineel, en zijn nawoord biedt waardevolle context bij het werk van Bonet en de historische achtergrond.

‘De zee’ is een roman die diep raakt en lang nazindert. Thema’s zoals sadisme, homoseksuele sensualiteit, mystiek, ziekelijk schuldbesef, de trauma’s van de oorlog en de ongevoelig geworden bevolking komen hier aan de orde. Het is een krachtig en onvergetelijk portret van menselijke kwetsbaarheid en verlangen, tegen de achtergrond van een politiek onderdrukkend regime.

In 2000 werd ‘De zee’ verfilmd door de Spaanse regisseur Agusti Villaronga.